Жиззах вилоят халқ таълими ходимларини қайта

11. Сиёҳранг “жин” 
Чинни ҳовончада майдаланган ярим чой қошиқ алюминий 
пудрасига (заррачалар йирикроқ бўлса реакция бормайди) бир чой 
қошиқ қуруқ, майдаланган йод кукуни аралаштирилиб тўдалаб 
қўйилади. Унинг устига пипеткада 2-3 томчи дистилланган сув 
томизилади ва шиша қалпоқ ёки банка билан ёпилади. Бинафша ранг 
алангаланиб, шундай рангли буғ кўтарилади ва қалпоқ бинафша тутун 
билан тўлади. 
2Al + 3I
2
= 2AlI
3
Реакция натижасида иссиқлик ажралиб, йодни буғлантиради ва 
бинафша рангли йод буғи кўтарилади. 
Алюминий шу билан бирга йоднинг кимёвий хоссаларини 
ўрганишда ҳам тажрибадан фойдаланиш мумкин. 
12. Стол устида “гейзер” 
Электр плитка устига металл пластинка қўйиб унга калий-хром (III) 
сульфат додекагидрат KCr(SO
4
)
2
·12H
2
O (калий хромли аччиқтош) нинг тўқ 
бинафша рангли кристаллининг йирикроқ бўлагини жойлаштирилади. 

---

44 
Кристалл ўз шаклини йўқотмай аста суюқланиб, ўзининг кристализация 
сувида эрийди. Ҳароратнинг кўтарилиши билан сув буғлари ажралиб чиқиши 
натижасида гейзернинг кулранг пуфакларига ўхшаш манзара намоён бўлади. 
2KCr(SO
4
)
2
·12H
2
O = Cr
2
O
3
+ K
2
SO
4
+ 21H
2
O + 3H
2
SO
4
Кристаллгидратлар, қўш тузлар ва ажралиш реакциялари ҳақида 
тушунчалар берилганда тажрибадан фойдаланиш мумкин. 
Кимё лабораториясида хавфсизлик қоидалари 
Қоидалар ўқувчиларга ўқиб берилади, ҳар бир қоиданинг моҳияти 
тушунтирилади ва улар ўқув-лаборатория хонасининг кўринадиган жойига 
ўрнатилади. Барча лаборатория ва амалий машғулотлар хавфсизлик 
қоидаларига риоя қилинган ҳолда ўтказилади. 
Кимёвий тажрибаларни бажаришда қуйидагиларга эътибор бериш 
лозим: 
 
Иш жараёнида фақат тоза, қуруқ ва бутун, ишга яроқли 
асбоблардан фойдаланиш лозим. 
 
Учувчан моддаларни эҳтиёткорлик билан ҳидлаш. 
 
Кўзни сақлаш (чунки зарарли моддаларнинг энг майда томчиси ва 
буғлари ҳам кўз пардасига тушиб, кўриш қобилиятини йўқотишга олиб 
келади). 
 
Қиздирилаётган суюқлиги бор пробирканинг очиқ томонини 
ўзингиздан ва ўртоқларингиздан четга қаратиш (чунки ўта қиздириб 
юборилган суюқлик қайнаб чиқиб, қўлга ва юзга сачраши мумкин). 
 
Пробиркаларда модданинг эритмаларини қиздириш учун уларни 
пробирканинг 1/3 қисмигача қуйиш. 
 
Қаттиқ моддаларни фақат қуруқ пробиркаларда ва чинни косачада 
қиздириш керак. 
 
Моддаларни шиша идишларда қиздирилганда уларни қуруқ ёқилғи 
алангасига теккизмаслик (идиш дарс кетиб, синиши мумкин). 

---

45 
 Қаттиқ ёқиғини ишлатиб бўлгач, уни махсус қопқоқ билан беркитиб 
ўчириш. 
 Реакцияни кузатаётганда пробиркани юзга яқин олиб келманг. 
 Ҳимоя кўзойнаклардан фойдаланишни одат қилиб олинг.