O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi d. Q. Maksumova g’. U. Qobilov

 
Nazorat savollari 
1. Foydali qazilmalar guruhiga nimalar kiradi? 
2.  Respublikamizda  nechta  mineral  xom-ashyo  turlari  va  ularning  konlari 
mavjud? 
3.  Respublikamizning  uglevodorod  xom-ashyolari  va ularning  umumiy 
zaxiralari xakida ma’lumot  bering. 
4.  Respublikamizdagi  toshko’mir  konlari  va  ularni  zaxiralari  haqida  ma’lumot 
bering. 
5. Respublikamizdagi nodir metallar konlari haqida ma’lumot bering. 
6.  Respublikamizning  mineral  issiq  suv  va  sanoat  suvlarining  zaxiralari  haqida 
ma’lumot bering. 
 

---

85 
 
10-MAVZU 
TABIIY ENERGIYA MANBALARI VA ULARDAN FOYDALANISH: 
QUYOSH ENERGIYASI, BIOMASSALAR, SHAMOL, DARYO VA 
DENGIZ TO’LQINLARI 
 
Tabiiy  resurslar  insonning  yashashi  uchun  zarur  bulgan  shunday 
vositalardirki,  ular  jamiyatga  bevosita  emas,  balki  ishlab  chikarish  kuchlari  va 
ishlab chikarish vositalari orkali ta’sir etadi.  
 “Resurs”  suzi fransuz tilidan olingan bulib, «yashash vositasi» degan  
ma’noni anglatadi. Resurs deganda tabiiy jismlar va foydalaniladigan energiya  
turlari tushuniladi.  Shuni aloxida ta’kidlash kerakki, «tabiiy resurslar» 
tushunchasini kupgina olimlar turlicha ta’riflashadi. Masalan, geograf olimlar, 
akad. I.P.Gerasimov va prof. D.L.Armand tabiiy resurslarga eng tulik ta’rif 
berganlar: «tabiiy resurslar-  kishilar bevosita tabiatdan oladigan va ularning 
yashashi uchun zarur bulgan xilma-xil vositalardir».  Prof.  Yu.G.Saushkin  esa 
«elektr  energiya  olish,  ozik-ovkat  maxsulotlarini  ishlab  chikarish  uchun 
foydalanish  mumkin  bulgan  tabiiy  komponentlarni  va  sanoat  uchun  xom-
ashyolarni tabiiy  resurslar  deb ta’riflaydi. Geograf olim  A.A.Mins  esa, «Tabiiy 
resurslardan  foydalanish  shakllari  va  yunalishlariga  karab  ularni  iktisodiy 
jixatdan sinflarga bulishni» birinchi uringa kuyadi. Bu sinflarga bulishda, ya’ni 
tasniflashda , tabiiy resurslar moddiy ishlab chikarishning asosiy sektorlarida va 
ishlab  chikarishdan  tashkari  sferada  foydalanishiga  karab  guruxlarga  ajratiladi. 
Shunday kilib, tabiiy resurslar kishilarning yashashi uchun zarur manbalarga va 
mexnat  vositalari  manbalariga  bulinadi.  Aslida, tabiiy resurslar ikkita asosiy 
guruxga bulinadi :  
A  guruxi  –  moddiy ishlab chikarish resurslari. Bu guruxga yokilgi 
maxsulotlari, metallar, suvlar, yog’och-taxta, balik, ovlanadigan xayvonlar 
kiradi. 

---

86 
 
V guruxi – ishlab chikarishdan tashkari sfera resurslari. Bu guruxga ichimlik 
suvi, daraxtzorlar, iklim resurslari va xokazolar kiradi. 
 Tabiiy resurslarga ozik ovkatga ishlatiladigan yovvoyi O’simliklar  va 
xayvonlar, ichimlik suvi va boshka maksadlarda foydalanadigan suvlar, metallar 
olinadigan ma’danlar, kurilishga ishlatiladigan yogoch taxtalar, energiya va 
yokilgi manbalari bulgan kumir, neft va tabiiy gazlar kiradi. 
Tabiiy resurslar 2 turga bulinadi.  
3.  Tugaydigan tabiiy resurslar 
4.  Tugamaydigan tabiiy resurslar 
Tugaydigan tabiiy resurslar o’z 
navbatida 
2 
guruxga 
bulinadi.                                        
1. Tiklanadigan resurslar. 
2. Tiklanmaydigan resurslar. 
Tabiiy resurslarning tasnifi (sinflarga bulinishi) kuyidagi rasmda kursatilgan.