Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

1-жадвал
Асосий воситалар структура ва динамикасини таҳлили 
№ Кўрсаткичлар 
Йил бошида 
Йил охирида 
Ўзгариши 
сумма, 
млн.сўм 
улуши, 
фоизда 
сумма, 
млн.сўм 
улуши, 
фоизда 
мутлоқ 
сўммада 
гр3-гр1 
улуши, 
фоизда 
гр4-гр2 
1. 
Жами 
асосий 
воситалар 
4594,7 
100 
5759,9 
100 
+1165,2 
- 
Шу жумладан: 
Актив қисми 
2986,6 
65,0 
3859,1 
67,0 
+872,5 
+2,0 
Пассив қисми 
1608,1 
35,0 
1900,8 
33,0 
+292,7 
-2,0 
Маълумотлар шуни кўрсатадики, жами асосий воситалар қиймати йил 
бошидаги 4594,7 млн.сўмдан йил охирига келиб 5759,9 млн.сўмга қадар 
кўтарилиб, 1165,2 млн.сўмга ортган.Унинг актив қисми юқори салмоқ (67,0 
фоиз)ни ташкил этиб йил бошига нисбатан 2,0 фоизга ўсган ҳолда, пассив 
қисмининг улуши ўрганилаётган давр мобайнида 2 фоизга камайган. 
 
6.3. Асосий воситалар ҳаракати ва техник ҳолатини таҳлили 
Йил давомида асосий воситалар таркибида ўзгаришлар рўй беради. 
Сотиб олинган ва қуриб битказилган объектларни ишга тушириш, 
модернизация ва реконструкция қилиш туфайли асосий воситалар сафи 
кенгаяди. Жисмоний ва маънавий эскириш туфайли уларни бир қисми 
сафдан чиқарилади.Асосий воситаларнинг атмосфера шароитлари таъсирида 
ва улардан фойдаланиш жараёнида унинг моддий тузилишида ички 
ўзгаришлар (занглаш, чириш) содир бўлганда бошланғич ҳолатининг 

---

139 
йўқолиши туфайли жисмоний эскириш рўй беради. Жисмоний эскириш 
асосий воситалардан фойдаланиш жараёнида, улардан фойдаланилмаётган 
ҳолларда ҳам содир бўлади. Асосий воситаларнинг маънавий эскириши, 
уларнинг техникавий тавсифи ҳамда иқтисодий самарадорлигининг давр 
талабидан орқада қолиши туфайли рўй беради.
Маънавий эскириш икки хил бўлади:
- асосий воситаларни қайта ишлаб чиқаришнинг арзонроққа тушиши 
натижасида улар қийматининг камайиши; 
- янги, илғор асосий воситаларни жорий қилиш ва уларнинг техникавий 
жиҳатдан орқада қолиши натижасида қийматининг пасайиб кетиши 
ҳисобланади. 
Асосий воситалар ҳаракатини таҳлили қуйидаги кўрсаткичларни 
аниқлашдан бошланади. Асосий воситаларни: 
- ишга тушириш коэффициенти; 
- янгиланиш коэффициенти; 
- чиқиб кетиш коэффициенти; 
- тугатиш коэффициенти; 
- машина ва жиҳозлар паркини кенгайтириш коэффициенти. 
Асосий воситалар ҳаракати билан боғлиқ кўрсаткичларни ҳисоблаш ва 
уларни таҳлил этиш учун қуйидаги маълумотлардан фойдаланамиз.