Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

Рақобат матрицаси (Потер). Америкалик олим Потер 1975–1980
йилларда ўсиш суръатини пасайиши ва саноатнинг кўпчилик тармоқларнинг 
стагнацияга учраш даврида рақобат стратегияси консепциясини ишлаб 
чиқди. Корхона диққат марказида нафақат харидорлар эҳтиёжини қондириш, 
балки бозордаги рақобат кучлари ҳам туради. Потер томонидан кўрсатилган 
рақобатни ҳаракатга келтирувчи 5 та куч қуйидаги 3.1.1 - расмда берилган.
М.Потернинг тадқиқотлари қуйидаги хулосаларга олиб келди: аввало 
катта бозор улушига эга бўлган йирик корхоналар бир томондан ва иккинчи 
томондан, кичик иҳтисослаштирилган корхоналар талаб қилинадиган 
рентабеллик даражасига эришиш имкониятига эга бўлади. 
Демак, ўрта позиция хавфли, бозорда етакчилик қилишга эришиш 
қобилияти ёки маблағлари йўқ, барча корхоналарга ўз ишини белгиланган 
сегментда жамлаб, рақобатчиларга нисбатан афзалликларни барпо этиш 
тавсия этилади. 
Дастлабки ҳолатнинг муҳим томонларини ойдинлаштириш баҳолаш 
учун асос рақобат матрицасидаги ҳолатлардан қайси бири корхонага кўпроқ 

---

36 
манфаат келтиришидир. Портер модели, аввало консентрация, бозорнинг 
етилганлик даражаси ва жаҳон рақобатининг интенсивлиги нуқтаи назаридан 
фарқ қилувчи бўлинган, ёш ва етилган тармоқларнинг стратегияларини 
бошқариш учун керак. 
Потер стратегиясининг афзалликлари: 

корхонанинг бошқа рақобатчилари кучли кураш натижасида зарар 
кўра бошласа, унча кам бўлмаган харажатлар билан ҳам корхона даромад 
олади; 

харажатдаги афзаллик самарадорлиги бўйича иккинчи сотувчининг 
қилган харажатларига нисбатан баҳони ортиқ тушира олмайдиган кучли 
харидорлардан ҳимоя қилади; 

кам ҳаражатлар мол етказиб берувчиларга афзаллик яратади, 
баҳоларнинг кўтарилиши эса етакчига камроқ таъсир қилади; 
3.2.1- расм. Рақобатни юзага келтирувчи кучлари