O`zbeкistоn rеspubliкаsi оliy vа o`rtа mахsus tа`lim vаzirligi

Haydovchi malakasi. Avtomobillarni beixtiyor  yoki harakat inertsiyasi bilan oldinga, to`siqlardan 
o`tib  yoki  to`siqlarsiz belgilangan  tezlik  bilan va murakkab  haydash turlari  mavjud. Avtomobil  beix-
tiyor  haydalganda  harakat  to`g`ri  uzatma  bilan  vaqti-vaqti  bilan  to`siqlardan  o`tib  tezlatib  inertsiya 
asosida  haydashdir.  Avtomobil  beixtiyor  haydalganda  dvigatel  ishlagan  yoki  ishlamagan  holda 
to`siqlardan  o`tib  yoki  to`siqsiz  haydalganda  ilashma  orqali  harakat  ajratilmagan  holda  boshqariladi. 
Kuzatishlar  natijasi  shuni  koprsatadiki,  to`siqlardan  o`tib  tezlatish  bilan  avtomobilni  boshqarishda 
boshqa  uslublarga  qaraganda  yonig`i  sarfi  5-6  foizga  kamayadi,  lekin  dvigatel  detallarini  yeyilishi 
jadallashadi. Bunda ilashish muftasi va uzatmalar qutisi ko‘proq ishlaydi. Kamchiligi qiyalik yo`llarda 
tushishda to`xtatish yoki sekinlatish uchun ko‘p marta tormozlash natijasida tormoz detallarini yeyilish 
jadalligi oshadi. Haydashda yonilg`i tejamkorligiga erishish va avtomobil detallarini yeyilish jadallig-
ini kamaytirish maqsadida boshqarish uslublarini almashtirib turish lozim, bu bosib o`tilgan yo`lni 60 
foizga oshishiga va yonilg`i sarfini 30 foizga kamayishiga olib keladi. Bundan tashqari avtomobillarni 
o`rnidan qo`zg`atishda, tormozlashda, boshqarishda ham katta ahamiyat kasb etadi.  
Avtomobillarga TXK va ta`mirlash sifati. Avtomobillarga TXK ni sifati avtomobillarni texnik hola-
tiga  sezilarli  darajada  ta`sir  koprsatadi.  TXK  jarayonida  uzgich-taqsimlagich  kontaktini  noto`g`ri  so-
zlanishi  yonilg`i  sarfini  9-11  foizga,  yondirishni  ilgarilatish  burchagini  noto`g`ri  o`rnatish  yonilg`i 
sarfini 10-15 foizga oshishiga olib keladi. YOndirish shami elektrodlari orasidagi tirqishni ortib ketishi 
sovuq  dvigatelni  ishga  tushirish  (yondirish)  qiyinlashishiga  va  kondensatorni  uzilib-uzilib  ishlashiga 
sabab  bo`ladi.  Oldingi  g`ildiraklarni  og`ish  burchaklarini  noto`g`ri  o`rnatilishi  yoki  buzilishi  shinani 
yo`l  bilan  urinadigan  nuqtalarini  sir‘anib  ishlashiga  majbur  qiladi.  Buning  natijasida  shinaning  yey-
ilishi va yonilg`i sarfi ko‘payadi. SHinadagi havo bosimi me`yordagisidan ko‘p yoki kam bo`lishi, un-
ing  xizmat  muddatini  10-20  foizga  qisqartiradi  va  yonilg`i  sarfini  oshiradi.  Tormoz  kolodkasi 
ustqo`ymasi baraban orasidagi tirqishni 0,5 mm ga oshishi avtomobil tormoz yo`lini 20 foizga oshishi-
ga sabab bo`ladi. YUqoridagilardan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, TXK sifati bilan avtomobilni 
texnik holati orsida uzviy bog`lanish bo`lib, TXK sifati qancha yuqori bo`lsa, avtomobillarni ishonch-

---

 
8 
liligi shuncha yuqori bo`ladi. Sifatsiz ta`mirlangan avtomobillar nosozlik va buzilishlarni kelib chiqi-
shiga sabab bo`ladi. 
Iqlim sharoiti-havo  harorati,  bosimi va  namlik  bilan ifodalanadi.  Havoning past harorati  avtomo-
bilni texnikaviy holatiga katta ta`sir koprsatadi. Bunday sharoitda agregat va mexanizmlarni sovib ket-
ishiga  va  buning  natijasida  sovuq  dvigatelni  yurgizish  qiyinlashadi,  sovutish  suyuqligi  muzlaydi,  ak-
kumulyatorlar batareyasi elektroliti o`ta soviydi. past haroratlarda sovuq dvigatelni qiyin o`t oldirilish-
iga  asosiy  sabab,  benzinni  bug`lanuvchanligini  pastligi,  moyning  qovushoqligini  ortishi,  akkumulya-
torlar batareyasi sig`imini va qutblaridagi kuchlanishni kamayishidir. 
Avtomobillarni texnik holatini o`zgarishini ifodalovchi quyidagi tushunchalar ishlatiladi: 
Soz  holati-avtomobilning  me`yoriy-texnik  va  (yoki)  konstruktorlik  hujjatlaridagi  barcha  tal-
ablarga mos keladigan vaqtdagi holati. 
Nosozlik-avtomobilning  me`yoriy-texnik  va  (yoki)  konstruktorlik  hujjatlarida  belgilangan  tal-
ablarning hatto birortasiga ham mos kelmaydigan holati.