O`zbeкistоn rеspubliкаsi оliy vа o`rtа mахsus tа`lim vаzirligi

Avtomobilni chetki holatida uni vazifasi bo`yicha ishlatish ruxsat etilmaydi, iqtisodiy maqsadga 
muvofiq  emas  yoki  ishga  yaroqlilik  holatini  tiklash  mumkin  emas  yoki  maqsadga  muvofiq  emas. 
SHunday  qilib,  xavfsizlik  talablari  buzilishini  bartaraf  qilish  imkoni  bo`lmaganda  yoki  texnik  holati 
chetki holatni ruxsat etilgan chegarasidan chiqib ketsa, avtomobil chetki holatga o`tadi.  
Ishonchlilik- bu avtomobilni vaqt ichida yoki bosib o`tilgan yo`l bo`yicha Ekspluatatsion koprsat-
kichlarini  talab  etilgan  chegarada  saqlagan  holda  berilgan  mezonda  va  ishlash  sharoitida,  TXK, 
ta`mirlash,  saqlash  va  transportirovka  qilishda  (tashishda)  transport  ishini  bajarish  xossasidir.  Avto-
mobillarni ishonchliligi uning loyihalashda va tajriba namunasini me`yorga yetkazishda kiritiladi, ish-
lab chiqarish jarayonida ta`minlanadi va muhim Ekspluatatsion xossalaridan biri sifatida Ekspluatatsi-
ya  jarayonida  paydo  bo`ladi  va  saqlanadi.  SHuning  uchun  avtomobillarni  konstruktorlik,  ishlab 
chiqarish va Ekspluatatsion ishonchliligi mavjud. 
Avtomobillarni  ishonchlilik  nazariyasida  avtomobillarni  har  xil  muammolari,  yaratish  uslublari 
va  Ekspluatatsiyasi  birgalikda  kopriladi:  fizik-kimyoviy  eskirish  nazariyasi,  ishonchlilikni  statistik 
nazariyasi  (ishonchlilikni  baholash  va  hisoblash  usullari,  buzilishlar  va  nosozliklar  to`g`risida 
ma`lumotlarni  yig`ish  va  tahlil  qilish),  ishonchli  avtomobillar  konstruktsiyasini  yaratish  usullari 
(ishonchlilikni  iqtisodiy  tahlil  qilish  uslublari,  texnik,  ‗sixofiziologik,  atrof-muhit  ta`sirini  hisobga 
olish  usullari),  avtomobillarni  ishlab  chiqish  usullari  (ishonchlilik  koprsatkichlari,  ishlab  chiqarish 
madaniyati  va  tejamliligi  bo`yicha  detallar  sifatini  baholash  usullari),  Ekspluatatsiya  sharoitida 
ishonchlilikni  ta`minlash  usullari  (TXK  va  ta`mirlash  rejimlarini  asoslash),  avtomobil  ishonchliligini 
iqtisodiy (Tejamkorligi).  
Zamonaviy avtomobillarni ishonchliligini murakkab muammolarini avtomobil detallarini yeyilish-
iga  va  sinishiga  olib  keluvchi  fizik-kimyoviy  jarayonlar  nazariyasini  chuqur  o`rganmasdan  hal  qilish 
mumkin  emas  Bu  nazariya  asosida  avtomobillarni  konstruktsiyasini  yaratish,  ishlab  chiqarish  va  Ek-
spluatatsiya  qilish  bo`yicha  amaliy  takliflar  ishlab  chiqilmoqda.  Avtomoyuillarni  ishonchliligi  butun 
xizmat  muddati  davomida  doimiy  bo`lmaydi.  Detallarni  yeyilishi,  ularda  qaytmas  jarayonlarni 
to`planishi  (charchash,  yeyilish,  zanglash)  natijasidla  nosozliklar  va  buzilishlarni  paydo  bo`lishi 
ehtimolligi  ko‘payadi.  YAngi  avtomobillarni  ishonchliligi  bosib  o`tgan  yo`li  ko‘p  yoki  mukammal 
ta`mirlangan avtomobillarni ishonchligiga nisbatan yuqoridir.  
Avtomobillarni Ekspluatatsion xossasini yaxshilash va texknik-iqtisodiy koprsatkichlarini (harakat 
xavfsizligi,  unumdorlik,  tejamkorlik,  rentabellik)  oshirish  uchun  agregatlarni,  tarmoqlarni,  tizimlarni 
va  butun  avtomobilni  ishonchligiga  bog`liq  bo`lgan  uni  texnik  holatini  o`zgarish  sabablarini  va 
qonuniyatlarini bilish lozim.  
Avtomobillarni 
ishonchliligi 
buzilmasdan 
ishlash, 
uzoq 
muddat 
ishga 
yaroqlilik, 
ta`mirlanuvchanlik va saqlanuvchanlik xossalari bilan xarakaterlanadi. 
Buzilmasdan ishlash-bu avtomobilni ma`lum vaqt yoki bosib o`tgan  yo`li birligida uzluksiz ishga 
yaroqli  holatini  saqlash  xossasidir,  u  kilometrlar  yoki  vaqtlar  (moto-soat  ishlashi)  o`lchanadi.  Avto-
mobillarni  ta`mirlanmaydigan  hamda  harakat  xavfsizligi  nuqtai  nazaridan  buzilishi  ruxsat  etilmaydi-
gan detallar uchun buzilmasdan ishlash koprsatkichi bo`lib, buzilmasdan ishlash ehtimolligi, buzilish-
lar  jadalligi,  buzilishgacha  o`rtacha  ishlash  va  boshqa  xarakteristikalar  xizmat  qiladi.  Avtomobillarni 
ta`mirlanadigan  detallari  uchun  buzilmasdan  ishlash  koprsatkichi  bo`lib,  soz  holat  ehtimolligi, 
buzilishlar  oqimi  parametrlari,  tiklash  oqimi  parametrlari,  buzilishgacha  ishlash  vaqti  va  boshqalar 
xizmat qiladi. 

---

 
10 
Reglamentlangan Ekspluatatsiya sharoiti, TXK, ta`mirlash, saqlash va transportirovka qilish uchun 
buzilmasdan  ishlash  koprsatkichi  nazariy  (aniq)  va  statistik  (taxminiy)  tenglama  yordamida 
baholanadi. Amaliyotda odatda statistik tenglama ishlatiladi. Materiallar sifatini, ishlab chiqarish omil-
larini va Ekspluatatsiya sharoitini chetlanishi avtomobillar ishonchliligini xarakterlovchi har xil kopr-
satkichlarni  kelib  chiqishiga  olib  keladi.  Buning  natijasida  buzilmasdan  ishlash  koprsatkichi  yetarli 
ma`lumotlarga  asoslangan  statistik  miqdor  (kattalik)  ehtimolligi  deb  qaraladi.  Tenglamani  ishlatilishi 
qulay bo`lishi uchun, u statistik shaklda bernilgan. 
Buzilmasdan ishlash ehtimolligi- bu berilgan vaqt yoki bosib o`tilgan yo`l oralig`ida avtomobil el-
emenlarida buzilish sodir bo`lmaydi. 
Buzilish jadalligi- bu vaqt yoki bosib o`tilgan yo`l birligida berilgan vaqt yoki bosib o`tilgan  yo`l 
momentidan  keyin  buzilish  momentigacha  sodir  bo`lmagan  sharti  bilan  avtomobil  elementlarini 
buzilish ehtimolligi  
  
Buzilish  oqimi  parametri-bu  vaqt  yoki  bosib  o`tilgan  yo`l  birligida  avtomobil  elementlarini 
o`rtacha buzilishlari soni.  
 
Uzoq muddat ishga yaroqlilik (chidamlililik) - bu TXK va ta`mirlashga turishini xisobga olgan 
xolda avtomobilni ishga yaroqliligini chetki holatigacha saqlash xossasidir. Avtomobillarni chetki ho-
lati,  uni  samaradorligini,  rentabelligini  pasayishi,  yeyilishni  ko‘payishi  yoki  harakat  xavfsizligi 
bo`yicha  Ekspluatatsiya  qilish  mumkin  emasligi  bilan  aniqlanadi.  CHidamlilik  koprsatkichlari  resurs 
(kilometrlarda) va xizmat muddatidir (yillarda).