“Телекоммуникация” факультети «Телекоммуникация» кафедраси

7- маъруза: Компьютер тармоқлар хавфсизлиги. Ахборот хавфсизлигини таъминлаш. Криптографик 
тизимлар. Махфий калитлар, пароль. Дастур матни. Алгоритм блок-схемаси 
Режа: 
1. Ахборот хавфсизлигини таъминлаш.
2. Криптографик тизимлар.
3. Махфий калитлар, пароль.
4. Дастур матни. Алгоритм блок-схемаси 
 
 
Ҳар қандай ахборот маълум ҳаѐтийлик даврига эга. Қуйида ахборотни ҳаѐтийлик даври схемаси 
келтирилган: 
Компьютер тармоқлари ҳавфсизлигини таъминлашдан мақсад тармоқдаги ахборотларни ҳимоя қилиш деганидир. 
Хўш ахборотни ҳимоя қилиш ўзи нима? 

Ахборотни ҳимоя қилиш деганда: 
 Ахборотнинг жисмоний бутунлигини таъминлаш, шу билан бирга ахборот элементларининг бузилиши, ѐки йўқ 
килинишига йўл қўймаслик; 
 Ахборотнинг бутунлигини сақлаб қолган холда, уни элементларини қалбакилаштиришга (ўзгартиришга) йўл 
қўймаслик; 
 Ахборотни тегишли ҳуқуқларга эга бўлмаган шахслар ѐки жараѐнлар орқали тармоқдан рухсат этилмаган холда 
олишга йўл қўймаслик; 
 Эгаси томонидан берилаѐтган (сотилаѐтган) ахборот ва ресурслар фақат томонлар ўртасида келишилган 
шартномалар асосида қўлланишига ишониш кабилар тушунилади. 
Юқорида таъкидлаб ўтилганларнинг барчаси асосида компьютер тармоқлари ва тизимларида ахборот 
ҳавфсизлиги муаммосининг долзарблиги ва муҳимлиги келиб чиқади. 
АХБОРОТЛАРГА НИСБАТАН ҲАВФ-ХАТАРЛАР ТАСНИФИ 
Илмий ва амалий текширишлар натижаларини умумлаштириш натижасида ахборотларга нисбатан ҳавф 
хатарларни қуйидагича таснифлаш мумкин.
Ахборотнинг ҳаѐтий даври 
Ахборотни сақлаш ва 
архивлаш 
Сўровлар бўйича 
ахборотларни танлаш 
Ахборотни қайта ишлаш 
Сақлаш учун ахборотларни 
тизимлаштириш, тартибга солиш ва 
ўгириш 
Ахборотдан фойдаланиш 
Олинган
ахборот 
Ахборотларни 
фойдалилиги ва 
аниқлиги бўйича 
баҳолаш 
Ҳисобот маълумотлари 
Бирламчи
ахборот 
Ахборотларни янгилаб 
туриш 
Эски ахборотларни 
йўқотиш 

---

33 
Хавфсизлик сиѐсатининг энг асосий вазифаларидан бири ҳимоя тизимида потенциал ҳавфли жойларни қидириб 
топиш ва уларни бартараф этиш ҳисобланади. 
Текширишлар шуни кўрсатадики, тармоқдаги энг катта ҳавфлар — бу рухсатсиз киришга мўлжалланган 
махсус дастурлар, компьютер вируслари ва дастурнинг ичига жойлаштирилган махсус кодлар бўлиб, улар 
компьютер тармоқларининг барча объектлари учун катта ҳавф туғдиради.