4-mavzu. Inflyatsiya va inflyatsiyaga qarshi siyosat reja

 

i  = r + π

kut 

 

bu  yerda  i-nominal  foiz  stavkasi;  r-  real  foiz  stavkasi;    π

kut

  -  kutilayotgan 

infnflyasiya darajasi.

2

 

                                                           

2

  N. Gregory Mankiw.  Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2015): 113 

---

 

4 

Inflatsiya  sur‘ati  10  foizdan  oshganda  Fisher  tenglamasi  quyidagi  ko‗rinishni 

oladi:  

                        

    i  - π

kut

. 

                    r = -----------     

                          1+ π

kut

. 

 

Kutilmagan  inflatsiya  daromadlarni  debitorlar  va  kreditorlar  o‗rtasida 

kreditorlar  foydasiga  qayta  taqsimlaydi.  Shuningdek  kutilmagan  inflatsiya 

daromadlarni  qayd  qilingan  daromad  oluvchilar  va  qayd  qilinmagan  daromad 

oluvchilar  o‗rtasida  keyingilari  foydasiga  qayta  taqsimlaydi.  Talab  va  taklif 

inflatsiyasini qat‘iy chegaralash qiyin. Ba‘zida bu ikki turdagi inflatsiya bir-biri bilan 

qo‗shilib ketadi. Masalan, talab inflatsiyasi sharoitida yollanma ishchilar kutilayotgan 

inflatsiya  darajasini  e‘tiborga  olib  ish  haqlari  oshirilishini  mehnat  shartnomalariga 

kiritadilar.  Bu  esa  mahsulot  tannarxini  oshirib  taklif  inflatsiyasini  keltirib  chiqaradi. 

Tovarlar  taklifning  kamayishini  kuzatayotgan  iqtisodiy  agentlar  pul  mablag‗larini 

tovarlarga  aylantirishga  shoshadilar.  Bu  holat  talab  inflatsiyasi  ko‗rinishini  keltirib 

chiqaradi.  Bunday  ketma-ketlik  oxir-oqibat  giperinflatsiyani  keltirib  chiqarishi 

mumkin.  Giperinflatsiya  boshqarib  bo‗lmaydigan  inflatsiya  jarayoni  bo‗lib,    ishlab 

chiqarish  va  bandlik  darajalariga  halokatli  ta‘sir  ko‗rsatadi.  Yillik  sur‘ati  bir  necha 

o‗n  yoki  yuz  foizni  tashkil  etgan  inflatsiya      pul  tizimining  boshlanayotgan  yoki 

kuchayayotgan  inqirozi  belgisidir.  Giperinflatsiya  uning  halokatini,  butun  bozor 

mexanizmi  falajlanishini  anglatadi.    Giperinflatsiyaning  rasmiy  mezoni  amerikalik 

iqtisodchi  Fillipp  Kegan  tomonidan  kiritilgan.  F.  Kegan  giperinflatsiyaning 

boshlanishi deb  baholarning birinchi bor 50% dan oshgan oyni, tugallanishi deb esa  

baholarning  o‗sishi  bu  sur‘atdan  pasaygan  va    shundan  so‗ng  kamida  bir  yil 

davomida  undan  oshmagan    oydan  oldingisini    hisoblash  kerak  deb  taklif  qilgan.    

Giperinflatsiya sharoitida pul o‗zining qiymat o‗lchovi va almashinuv vositasi singari 

funksiyalarini bajarolmay qoladi. Normal iqtisodiy munosabatlar buziladi. Mablag‗lar 

ishlab chiqarishga emas, balki tovar-moddiy boyliklari jamg‗arishga yo‗naltiriladi.