To sh k en t davlat yu ridik in stitu ti

3. Mulkdan foydalanishda mulk egasiga qilingan to‘sqinliklarni 
bartaraf etish (negator da’volar)
Ba’zi  hollarda  mulkiy  huquqning  buzilishi  ashyoni  egallash 
huquqidan  mahrum  qilish  bilan  bog‘liq  bo‘lmasligi  ham  mumkin.  Ashyo 
mulk  egasining  ixtiyorida,  egaligida  bo‘lgan  bir  vaqtda  mazkur  ashyoni 
biron-bir  shaxsning  harakati  to‘sqinlik  qilishi  oqibatida  foydalanish 
qiynalishi  yoki  umuman  foydalanishga  imkoni  bo'lmay  qolishi  mumkin. 
Masalan,  fuqaro  A.ning  qarzi  uchun  fuqaro  B.ning  mulki  noto‘g ‘ri 
xatlanganida fuqaro B. mulkning ro'yxatdan chiqarilishini va shu bilan o ‘z 
mulkidan foydalanishga qilingan to‘sqinlikning bartaraf etilishini talab qila 
oladi.
Mulk  egalarining  mulkni  egallash  va  undan  foydalanish  huquqini 
buzish,  garchi  bu  egalik huquqidan  mahrum  qilish  bilan  bog‘liq  bo'lmasa 
ham yo‘qotish haqidagi talablami huquq nazariyasida negator da’volar deb 
aytiladi.  FKning  231-moddasida  mulkdor  o ‘z  huquqlarining  har  qanday 
buzilishini,  garchi bu buzilish egalik qilishdan mahrum etish bilan bog‘liq 
bo‘lmasa  ham,  bartaraf  etishni  talab  qila  olishi  ko‘rsatilgan.  Mazkur 
da’voning  narsasi  mulk  egasining  bunday  halaqitni  (to'sqinlikni)  yo‘q 
qilish 
haqidagi 
talabi  hisoblanadi. 
U 
mulk  egasiga  mulkidan 
foydalanishda, o ‘z huquqini amalga oshirishda to'sqinlik qiladi.
Sudda  negator  da’voni  mulk  egasigina  emas,  balki  ashyoni  qonuniy 
asoslar  bo‘yicha,  masalan,  qonun  yoki  shartnomaga  asosan  egallovchi 
shaxs  ham  qo‘zg‘atishga haqli.  Bunday  qonuniy  egallovchilar  o ‘zlarining 
talablarini 
FKning 
231-moddasi 
asosida 
emas, 
balki 
mulkni 
egallashlarining  qonuniyligini  belgilovchi  huquq  normalari  (FKning  232- 
moddasi)  asosida  qo‘ya  oladilar.  Masalan,  mulkiy  ijaraga  oluvchi,  ya’ni 
mulk  egasi  bilan  tuzilgan  shartnoma  bo‘yicha  ashyodan  vaqtincha 
foydalanuvchi  shaxs  bu  mulkni  egallash  va  undan  foydalanish  huquqi
304

---

buzilganida  har  kimga,  shu jumladan,  mulk  egasiga  nisbatan  ham  da’vo 
qo‘zg‘atishga  haqli.  FKning  232-moddasida  aytilishicha,  garchi  mulkdor 
bo'lmasa  ham  qonun  yoxud  shartnomada  nazarda  tutilgan  boshqa  asosga 
mol-mulkka  egalik  qilayotgan  shaxs  ham  FKning  228-231-moddalarida 
nazarda  tutilgan  huquqlarga,  ya’ni  vindikatsion  va  negator  da’volar 
qo‘zg‘atish huquqiga ega bo'ladi.
Sud  tajribasini  o ‘rganish  shuni  ko‘rsatadiki,  hozirgi  vaqtda  negator 
da’vo  deb  atalgan  da’vo  bilan  sudga  kamdan-kam  murojaat  qilinadi. 
Ammo  bundan  mulk  egalarining  huquqlarini  buzishdan  ma’lum  darajada 
himoya qiluvchi  mazkur huquq normasi  o ‘z  ahamiyatini yo‘qotadi,  degan 
xulosa  mutlaqo  kelib  chiqmaydi.  Amalda  birovning  mulkiy  huquqini 
buzishga  uringan  har  qanday  shaxsni  tartibga  chaqirib  turuvchi  bunday 
normalaming bo‘lishi maqsadga muvofiqdir.