|
www.ziyouz.com кутубхонаси
40
III bob.
Tavbaning mukammal bo‘lish shartlari va
uning umr oxirigacha davom etishi
Yuqorida tavbaning nadomat-pushaymondan iborat ekani va nadomatdan so‘ng azm va qasd
kelishini aytib o‘tgan edik.
Darhaqiqat, ilm, ya’ni gunohning mahbubdan to‘suvchi narsa ekanini bilish
nadomatni keltirib chiqaradi. Ilm, nadomat va azm kabi mazkur smfatlarning har birida davomlilik va
mukammallik xususiyati mavjud. Shuningdek, bu mukammallikning alomati, davomiylikning sharti bor.
Qalbning mahbubini yo‘qotgan paytdagi alami nadomatdir. Nadomatning alomati — uzun hasrat,
chuqur hazinlik, to‘xtovsiz ko‘zyosh va fikr. Farzandiga yoki yaqin bir kishisiga yetgan musibatni his
etgan kishi uzoq vaqtgacha bu musibat ta’siridan qutulolmaydi, tinimsiz yig‘laydi.
Endi aytingchi, kishiga o‘zidan azizroq kim bor? Olovdan ham shiddatli uqubat bormi? Gunoh
jazo uchun eng munosib sabab emasmi? Alloh va Rasulidan ko‘ra rostgo‘yroq xabar beruvchi bormi?
Agar tabib bittasiga: "O’g‘ling tuzalmaydigan dardga yo‘liqqan, qazo kuni yaqin", desa, shu
zahoti u cheksiz g‘amga botadi. Holbuki, farzand o‘zidan aziz emas! Tabib ham na Allohdan va na
Rasulidan bilguvchiroq! Jahannam azobi esa o‘lim azobidan qattiq. Gunohlarning Alloh g‘azabiga va
jahannam oloviga sabab bo‘lishi kasallikning o‘limga sabab bo‘lishidan ko‘ra aniqroq va haqiqatga
yaqinroqdir.
Qachonki, nadomat alami kuchaysa, gunohlarga kafforat umidi ko‘payadi. Sog‘lom nadomatning
alomati ko‘ngilning yumshashi, ko‘z yoshining‘ mo‘lligidir.
Xabarda keladi: "Tavba qiluvchilar bilan majlis quringlar. Chunki, ular eng ko‘igilchan kishilardir"
(Ibn Abu Dunyo rivoyati). Agar qalbda gunohning halovati emas, achchig‘i hukmron ekan, gunohga
maylning o‘rnini gunohni yomon ko‘rish, gunohga rag‘batning o‘rnini gunohdan qochish egallagan
ekan, bu ham nadomatning alomatlaridandir.
Isroiliyyotda keladi: "Payg‘ambarlardan biri ko‘p yillar ibodatga jahd etsa ham, tavbasi qabul
bo‘lmayotgan bandaning tavbasi qabul bo‘lishini so‘rab, Allohga iltijo qildi. Shunda Alloh taolo dedi:
"Buyukligim va ulug’ligimga qasamki, gunohining halovati hanuz qalbidan ketmagan ekan, yeru
osmon ahli unga shafoat tilasalar ham, minba’d tavbasini qabul qilmagayman".
"Gunoh inson tabiati xohlagan amal bo‘lsa, qanday qilib uning achchiqligini sezish mumkin?"
deb so‘rayapsan. Bu savolingga shunday misol bilan javob beramiz: ichiga zahar qo‘shilgan asalni
iste’mol qilgan kishi, dastavval zahar ta’mini sezmaydi, balki faqat asalning lazzatini tuyadi. Keyinroq
o‘zini noxush his etadi. Isitmasi ko‘tarilib, o‘qchiydi. Bo‘g‘inlarda og‘riq zo‘rayib, holsizlanadi, tuklari
to‘kilib, a’zolari falaj bo‘lib qoladi. Endi bitta savol: agar shu kishiga yana asal uzatishsa, garchi
o‘lguday och, shirinlikka "tashna" bo‘lsa-da, asaldan o‘zini olib qochadimi yoki yo‘q? Albatta, bunday
holatda uning "ichida zahari bor" degan shubha bilan asaldan qochish ehtimoli ko‘proq. Kamdan-kam
holatda, ya’ni bir totib ko‘rish yoki zarurat tufayligina asalga qo‘l cho‘zishi mumkin.
Tavba qiluvchi ham gunohning achchiqligini xuddi shunday sezadi. Chunki u gunohning toti
asaldek bo‘lsa ham, ta’siri zahardek ekanini biladi. Faqat mana shunday iymon bilangina tavba sahih
va rost bo‘ladi. Bunday iymon nodir bo‘lgani uchun bunday tavba va tavba qiluvchi ham nodir,
kamyobdir. Chunki, aksar tavba qiluvchilarga qarab, ularni Allohdan yuz o‘girgan, gunohlarga
e’tiborsiz, gunohlardan qaytmagan holda ko‘rasiz.
Demak, mana shular nadomatning mukammal bo‘lish shartlaridir. Nadomat umr oxirigacha
davom etishi, uning achchiqligi, xoh ilk bor sodir bo‘lgan, xoh takroriy bo‘lsin, barcha gunohlarda his
etilishi lozim. Bamisoli, zahar qo‘shilgan asalni iste’mol qilgan kishi ichiga zahar solinganini bilgach,
sovuq suvdan ham hazar qilgani kabi. Chunki. u asaldan emas, uning ichidagi zahardan zarar
ko‘rgan edi. Ha, o‘g‘irlik yoki zino qiluvchiga yetadigan zarar gunohning o‘g‘irlik yoki zino deb
nomlangani uchun emas. Balki bu qilmishlar Alloh taoloning amriga xilof bo‘lgani uchun ham
zararlidir. Bu qarash barcha gunohlarga taalluqli.
Qasd, ya’ni "xatoimni o‘nglayman" degan maqsad, xohish ham nadomat tufayli yuzaga keladi.
Makoni qalb bo‘lgan "qasd"ning zamoniy jihatidan hozir, o‘tmishi va kelajakka bog‘liqligi bor. Kim
xatosini o‘nglashni maqsad qilgan ekan, shu zahoti, hoziroq gunohdan to‘xtashi va hozir, ayni payt
oldida turgan farzlarni ado qilishga kirishmog‘i lozim. Banda xatoni tuzatishni diliga tukkan ekan,
Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy
Do'stlaringiz bilan baham: | 
