Microsoft Word ihyo tavba ziyouz com doc

 َنﻮُﻤَﻠْﻌَﻳ اﻮُﻧﺎَآ ْﻮَﻟ ُﺮَﺒْآَأ ِةَﺮِﺧﻵا ُباَﺬَﻌَﻟَو ُباَﺬَﻌْﻟا َﻚِﻟَﺬَآ

)

٣٣

(

 

 

"Agar bilsalar, oxirat azobi shak-shubhasiz yanada kattaroqdir" (Qalam surasi, 33). 

Toatga ofat deb qaramoqdan saqlan. Bunday qarash seni ibodatdan sovutadi. Ibodatdan sovish 

---

Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy 

 

 

www.ziyouz.com кутубхонаси 

57

shaytonning tuzog‘iga ilinish, shaytonning hiylasiga aldanishdir. Bu tuzoqqa mag‘rurlar ilinadi. Ular 

o‘zlarni basirat sohibi, sir-sanoatdan xabardor fatonat ahlidan deb bilishadi. Istig‘forga o‘rgangan tilga 

istehzo bilan: "Qalb g‘aflatda ekan, tinimsiz istig‘for aytgandan ne foyda", deyishadi. 

Bunday hiylaga munosabat jihatidan xalq uch qismga bo‘linadi: 

— nafsiga zulm qilganlar; 

— muqtasidlar (o‘rtacha, me’yorida harakat qilganlar); 

— yaxshi ishlarga peshqadam bo‘lganlar. Yaxshiliklarda peshqadam kishi deydi: "Ey mal’un 

shayton! Sen to‘g‘ri gapirding. Lekin bu haq so‘zing bilan haqsizlikni iroda qilyapsan. Hechqisi yo‘q, 

men seni ikki karra azoblayman, burningni yerga ishqalayman: tilnim harakatiga qalb harakatini ham 

qo‘shaman, tilu dilim bilan istig‘for aytaman". Bu kishi shaytonning yarasiga tuz sepib davolayotgan 

odamga o‘xshaydi. 

Nafsiga zulm qilgan mag‘rur kishiga kelsak, u o‘zini qalbga xos nozik jihatlarni ilg‘aydigan zakiy 

sanab, manmansiraydi. Natijada uning qalbida xolisllik yo‘qoladi, tili zikrni tark etadi. Bu qilmishlari 

bilan shaytonga yordam beradi, g‘urur arqoniga osilib, tuban ketadi. Shu bilan shayton va u kishining 

orasida to‘la sheriklik hosil bo‘ladi. 

Muqtasid (o‘rtacha) kishi tilning harakatiga qalbni sherik qilishga qodir emas. U til harakati qalb 

harakatiga nisbatan zaif ekanini sezadi. Tili aytayotgan istig‘forga qalbini sherik qilishni istaydi. Shu 

yo‘lda kamolga yetish ilinjida hali qalbi uyg‘oq bo‘lmasa ham, tili istig‘forga mashg‘ul bo‘ladi. Chunki u 

zikrsiz sukutdan, behuda suhbatlardan tilning istig‘for aytishi afzalligini anglaydi. Shuning uchun 

muqtasid kishining tili doimo istig‘forda. U xayrli amallarni qilishda tili va qalbi birdek ishtirok etishini 

Allohdan so‘raydi. 

Yaxshilikda peshqadam kishini shunday tikuvchiga o‘xshatish mumkin: u tikishidan ayb topib, 

tikuvchilikni tashlagan va yozuvchi bo‘lgan. Nafsiga zulm qiluvchi zolim esa, bamisoli, tikuvchilikni 

butunlay yig‘ishtirib, farroshlikni tanlagan kishi kabidir. Muqtasid kishi, bamisoli yozishga qodir 

bo‘lmagan kishidir. U deydi: "Men tikuvchilikning yetakchi kasblardan biri ekanini inkor etmayman. 

To‘g‘ri, tikuvchilik yozuvchilikka nisbatan mavqeda past, lekin farroshlikdan yuqoridir. Men yozishga 

qodir emasman, shuning uchun tikuvchilik bilan mashg‘ulman". 

Robia al-Adaviya degan edi: "Biz aytgam istig‘forning o‘zi ko‘o‘p istig‘forga muhtoj". Bu o‘rinda til 

istig‘fori emas, qalb g‘aflati mazammat qilinyapti. Ya’ni u tilning harakati uchun emas, qalbning g‘aflati 

uchun istig‘for aytishga muhtoj. Mayli, qalb g‘aflatda ekap, agar til bilan ham istig‘for aytmasa, ikkita 

istig‘forga muhtoj bo‘lib qoladi. 

Bundan kelib chiqadiki, avvalo, nima mazammat qilinyotganini, nima maqtalayotganini anglab 

olmoq zarur. Aks holda, g‘oyat topib aytilgan ushbu so‘zning ma’nosini anglashda qiynalasan. Abror 

kishilarning savob amallari muqarrab kishilar uchun gunoh sanaladi. Negaki, bu ishlarning sobitligi 

kimgadir nisbatan olinadi. Shuning uchun toat yoki ma’siyatni garchi zarradek bo‘lsa ham, haqir 

sanamaslik lozim.  

Ja’far Sodiq deydi: "Alloh taolo uchta narsani uchta narsa ichiga yashirdi: 

1) roziligini toatning ichiga yashirdi. Shunday ekan, ibodatlardan birortasini arzimas deb 

qaramaslik lozim. Balki, Allohning roziligi siz arzimas deb qarayotgan o‘sha ibodatdadir; 

 2) g‘azabini gunohlar ichiga yashirdi. Shuning uchun, qandayligidan qat’iy nazar, gunohni kichik 

deb bilmaslik kerak. Balki, Allohning g‘azabi aynan o‘sha siz kichik sanayotgan gunohda yashirindir; 

 3) do‘stligini (valoyatini) bandalar ichra yashirdi. Ollohning bandasini haqir ko‘rma. Balki, sen 

tahqirlayotgan banda Allohning do‘sti valiyullohdir". 

Ja’far Sodiq bu so‘zlariga yana qo‘shimcha qildi: "Alloh taolo ijobatni duoga yashirdi. Bas, duoni 

tark etmanglar! Balki, ijobat siz tark etgan duodadir". 

 

 

---

Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy