Оқулық Алматы 2005 ббк 74. 00

А.Дистервег бұл жүйені жаңа талаптарға негізделген нақты 
ережелермен толықтырды. Бұл ережелер 1) оқу мазмұнына; 2) 
оқытушыларға; 3) оқушыларға қатысты болды. К.Д.Ушинский тиімді 
оқуға қажет келесі шарттарды белгілеп берді: уақытқа сай болуы, 
бірізділік, табиғилық, тұрақтылық, игеру беріктігі, анықтығы, 
оқушылардың дербестік əрекеті, жүктемелердің аса ауыр не өте жеңіл 
болмауы, дұрыстық.
Қазіргі заман гуманистік дидактикасында оқу принциптері табиғи 
сəйкестік басты принципінің төңірегінде жүйелі біріккен. Бұл жүйедегі 
дидактикалық принциптер төмендегідей: 1) саналылық жəне 
белсенділік; 2) көрнекілік; 3) жүйелілік жəне бірізділік; 4) беріктік; 5) 
түсіністік; 6) ғылымилық; 7) көңіл-күй; 8) теория мен практиканың 
байланысы. 

---

Принциптер нұсқау-көрсетпе (норматив) қызметтерін атқарады. 
Олар мұғалімге кейбір жағдайларда қандай əрекетке келуі жөнінде тек 
кеңес немесе сілтеме беріп қоймайды, жалпы заңдылықтар ретінде бұл 
принциптер педагогикалық əрекеттер бірлігіне негіз қалаумен бірге 
олардың толық орындалуын талап етеді. Принциптерді білу жəне 
оларды оқу-тəрбие процесінде толықтай іске асыру педагогикалық 
шеберліктің негізін құрайды жəне ол педагогикалық біліктілікті 
анықтауда алдымен ескеріледі. 
Педагогиканың принциптік талаптары ережелер жүйесі арқылы іске 
асырылады. Ереже – бұл педагогикалық іс-əрекеттің нақты 
жағдайларда белгілі мақсаттарға жеткізу тəсілінің суреттемесі 
(описание). Көбіне оқу ережесі деп қандай да принципті қолданудың 
жеке тараптарын ашып беретін жетекші тұжырымдарды түсінеміз. 
 
 
6.2. Оқудың негізгі заңдары мен заңдылықтарына шолу 
Оқу барысында диалектиканың жалпы заңдары мен педагогиканың 
арнайы заңдары орындалуы шарт. 
Диалектиканың жалпы заңдары сапына кіретіндер: қарама-
қарсылықтар бірлігі мен тайталасы заңы, сандық жинақтың сапалық 
өзгерістерге келу заңы, жоқты жоққа шығару заңы.
Оқу процесінде қарама-қарсылықтар бірлігі мен тай-таласы заңы 
іске қосылады. Қарама-қарсылықтардың туу себебі – жаңа əлеуметтік 
жағдайлар, тұлға мүмкіндіктерінің өзгеруі, білім беру аймағында 
қалыптасқан соны талаптар оқу процесіне болған дəстүрлі, бекіген 
ұғымдар жəне көзқарастармен сəйкессіздікке ұшырауы. Бұл өз 
кезегінде оқу мазмұны мен технологиясын өзгертіп, заманға сай 
ауыстыруды талап етеді. 
Сандық жинақтық сапалық өзгеріске түсу заңы да оқу процесінде 
көрініс береді. Тұлғаның бүкілдей сапалық сипаты (нанымдары, сеп-
түрткілері, 
ұстанымдары, 
қажеттері, 
құндылықты 
бағыттары, 
даралықты іс-əрекет стилі, ептіліктері мен дағдылары) сандық 
жинақтың белгілі деңгейдегі нəтижесі. 
Санның сапаға ауысуы жоқты жоққа шығару заңы тетіктеріне 
сəйкес келеді. Тұлғалық жəне психикалық жаңа құрылымдар адамның 
өткен кездердегі жинақтаған тəжірибесі негізінде қаланады. Соңғы
өмір кезеңдерінде пайда болған сапалар бұрынғы қалыптасқандарын 
“жоққа” шығарады. Жоққа шығару тетігі оқу дағдыларының 
қалыптасу процесінде көрінеді, яғни кейбір əрекеттер көп қайталаулар 
нəтижесінде күрделі дағдыларға (жазу, есеп, оқу) айналады. 

---

Диалектиканың жалпы заңдылықтарымен бір қатар оқу барысында 
арнайы педагогикалық заңдар да əрекетке келеді. Ғалымдар мұндай 
заңдардың бірқаншасын ашып, педагогикалық тəжірибеге ұсынған. Өз 
заманында ғұлама педагог И.Г.Песталоцци келесі заңды нақтылаған: 
елес байқауынан анық ұғымдарға, олардан анық түсініктерге өту. 
Неміс педагогі Э. Мейман бірнеше ерекше заңдарды негіздеп, 
ұсынды: 
- жеке адамның дамуы əуел бастан көбіне оның табиғи 
нышандарына тəуелді жүріп жатады; 
- ең алдымен бала тіршілігі мен оның қарапайым қажеттерін 
қанағаттандыруға арналған сапа-қасиеттер дамиды; 
- балалардың жан жəне тəн дамуы əрқилы деңгейде өтеді. 
Теоретиктер мен практиктер ашып, бүгінгі педагогикаға енгізген 
заңдылықтар саны ұланғайыр (мысалы, И.П.Подласый өз оқулығында 
70-тен астам заңдылықты хаттаған). 
Оқудың əрқилы заңдылықтарын реттестіріп, жинақтауға орай,
оларды жалпы жəне жеке (нақты) заңдылықтар деп бөлу қабылданған.