Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Kompleks iqtisodiy tahlil metodikasi 

Metodika  –  analitik  tadqiqotni  yanada  maqsadga  muvofiq  baja-

rishning  usullari  va  qoidalari  majmuidir.  Tahlilda  umumiy  va  xususiy 

metodika farqlanadi. Umumiy metodika iqtisodiyotning turli sohalarida-

gi iqtisodiy tahlilning turli obyektlarini o‘rganishda foydalaniladi. Xusu-

siy metodika muayyan iqtisodiyot sohalari, ishlab chiqarish turi, tadqiqot 

obyektlarida tahlil ko‘rinishida umumiy qo‘llanilishini aniqlashtiradi. 

Tahlilning  ixtiyoriy  metodikasi  analitik  tadqiqot  o‘tkazish  bo‘yi-

cha ko‘rsatmalar yoki metodologik tavsiyalarni o‘zida aks ettiradi, aynan: 

•  analitik  tadqiqot  o‘tkazish  ketma-ketligi  va  davriyligi  bo‘yicha 

tavsiyalar; 

• o‘rganilayotgan obyektlarni tadqiq qilish usul va uslublarini tav-

siflash; 

• tahlilni  tashkil  qilish,  uni  metodik,  texnik  va  informatsion 

ta’minoti bo‘yicha ko‘rsatmalar; 

• tahlil natijalarini rasmiylashtirish bo‘yicha tavsiyalar.  

IT metodikasining ikki elementiga batafsilroq to‘xtalamiz: 

1)  tahlil texnologiyasi (analitik ishlarni bajarish ketma-ketligi); 

2)  o‘rganilayotgan  obyektlarni  tadqiq  qilish  usullari  (tahlilning 

metodik instrumentariysi). 

 Kompleks  iqtisodiy  tahlilni  bajarishda  bir  nechta  texnologik 

bosqich ajratiladi: 

1)  tahlil  obyektlari,  maqsad  va  vazifa  aniqlanadi,  analitik  ishlar 

rejasi  tuziladi,  chunki  maqsad  aniq  keltirilmasa,  tahlil  jarayoni  o‘z 

ma’nosini yo‘qotadi; 

2)  tahlil  obyektini  tavsiflashga  ko‘maklashuvchi  ko‘rsatkichlar 

tizimi ishlab chiqiladi; 

3)  tahlil uchun zaruriy axborot to‘planadi va tayyorlanilib (uning 

aniqligi,  ishonchliligi  tekshiriladi,  mutanosib  ko‘rinishga  olib  kelinadi, 

tizimlashtiriladi. Iqtisodiy tahlil natijalari axborotlarning sifatiga bog‘liq 

bo‘ladi; 

4)  xo‘jalik yuritishning haqiqatdagi natijalarini hisobot davri reja 

ko‘rsatkichi bilan, qabul qilingan me’yorlar va standartlar, o‘tgan yillar 

haqiqatdagi  ma’lumotlari  bilan,  yetakchi  korxonalar  yutuqlari,  o‘rtacha 

soha  bo‘yicha;  korxona  rivojlanishi  tendensiyalari  va  sur’atlari,  uning 

reytingi, moliya va tovar bozoridagi holati o‘rnatiladi; yechimi bo‘yicha 

muayyan chora-tadbirlarni taqozo etuvchi muammolar topiladi; 

5)  omillar  va  korxona  faoliyati  natijalariga  o‘tmishda  hamda 

---

 

54

istiqbolda  ularning  ta’siri  aniqlanadi,  korxona  maqsadlariga  erishishda 

foydalanilmagan imkoniyatlar hisoblanadi va shuning asosida erishilgan 

natijalarni baholash amalga oshiriladi; 

6)  yuzaga  kelgan  vaziyatda  korxona  rivojlanishining  ehtimoliy 

ssenariysi  ko‘rib  chiqiladi,  fan  va  amaliyot  sohasida  yangiliklarni 

o‘rganish  negizida  korxona  mehnat  unumdoligini  oshirishning  mavjud 

zaxiralari baholanadi; 

7)  qo‘yilgan  maqsadlarga  erishishga  yo‘naltirilgan  strategik  va 

taktik boshqaruv qarorlari qabul qilish bo‘yicha tavsiyalar tayyorlanadi; 

qabul qilinayotgan qarorlarning ehtimoliy oqibatlari, ishlab chiqarish va 

moliyaviy  risklar  darajasi  baholanadi;  korxonaning  operativ,  joriy  va 

istiqbolli rejalari aniqlanadi. 

Analitik tadqiqotlarni bajarishning bunday ketma-ketligi iqtisodiy 

tahlil  nazariyasi  va  amaliyoti  nuqtayi  nazaridan  yanada  maqsadga 

muvofiq hisoblanadi. 

Analitik tadqiqotning turli bosqichlarida qo‘llaniladigan tahlilning 

texnik  uslublari  va  usullari  (tahlil  instrumentariysi)  iqtisodiy  tahlil 

metodikasining eng muhim elementi hisoblanadi (3-chizma).