Физика курси I

ИМПУЛЬС ВА ИНЕРЦИЯ МАРКАЗИНИНГ САҚЛАНИШ ҚОНУНИ
4.1-§. САҚЛАНИШ ҚОНУНЛАРИ. ИМПУЛЬСНИНГ САҚЛАНИШ ҚОНУНИ
Физикада шундай катталиклар мавжудки, муайян шартлар 
бажарилганда уларнинг қийматлари вақт ўтиши билан ўзгармай 
қолади ва улар сакланиш қонунларининг асосини ташкил этади. 
Механикавий ҳодисалар билан боғлиқ бўлган қуйидаги сақланиш 
қонунлари мавжуд: 
1
) и м п у л ь с н и н г с а қ л а н и ш қ о н у н и ,
2
) и м п у л ь с м о м е н т и н и н г с а к л а н и ш қ о н у н и , 3 ) э н е р -
г и я н и н г с а қ л а н и ш қ о н у н и . Б у сақланиш қонунлари механи- 
кавий ҳаракат ва жисмларнинг ўзаро таъсири ҳақидаги таъли- 
мотнинг негизини ташкил этади.
Юқорида зикр этилган механикавий ҳодисаларга тааллукли 
сакланиш қонунларидан ташқари яна бир неча сақланиш қонунлари 
ҳам мавжуд бўлиб, улар билан биз физика курсининг тегишли 
бўлимларида танишамиз. Барча еакланиш қонунлари табиат 
қонунларининг пойдевори ҳисобланади ва бу қонунлар тажриба- 
ларда тасдиқланган.
Сақланиш қонунлари тадкикотчилар қўлида ўзига хос қудратли 
қурол бўлиб хизмат килмоқда. Масалан, энергиянинг сақланиш 
қонунидан шу хулоса келиб чикадики, энергия истеъмол қилмасдан 
ишлайдиган қурилмани (абадий двигателни) яратиш мумкин эмас ва 
бу соҳада иш олиб бориш— тадқиқотчи вақтини ҳамда маблағни 
беҳуда сарфлаш демакдир. Импульс моментининг сақланиш қонуни- 
га асосланиб Қуёш тизими таркибидаги сайёраларнинг ҳаракати 
билан боғлиқ муаммолар бевосита ҳал этилади. Масалан, Қуёш ва 
Ой тутилиш вақтини олдиндан айтиб бериш мазкур муаммоларни 
ечиш натижаси ҳисобланади. Қейинги вақтларда физиклар мураккаб 
ҳисоблашларнинг қўлланишини талаб қиладиган муаммоларни ҳал 
этиш мақсадида электрон ҳисоблаш машиналаридан фойдаланмоқ-
67
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

даларки, мазкур машиналар учун дастурлар тузишда тегишли 
сақланиш қонунларига амал килинади. Импульснинг, импульс 
моментининг ва энергиянинг сақланиш қонунлари фазо ва вақтнинг 
хусусиятлари .билан узвий боғлиқ эканлиги кейинчалик маълум 
бўлди. Бу ҳақда VI бобнинг охирида батафсил гапирилади.