Ma'ruza matni doc

Нафас олиш системаси. Вояга етган амфибияларда бир жуфт ўпкалар бор. 
Лекин ўпкалар анча оддий тузилган бўлиб, халтача шаклида бўлади. Шунинг 
учун ҳам организмнинг кислородга талабини тўлиқ таъминлай олмайди. 
Қовурғалар бўлмаганлиги сабабли нафас олиш акти оғиз мускуллари ёрдамида 
ҳавони ютиб юбориш йўли билан бажарилади. Нафас чиқариш эса қорин 
мускулларининг қисқариши натижасида рўй беради. Организмнинг кислородга 
бўлган талабини қондиришга тери ва оғиз шиллиқ пардаси иштирок этади. Баъзи 
амфибияларда 50% дан ортиқ кислород шу йўл орқали қабул қилинади. Тери 
шунинг учун ҳам капиллярларига бой бўлади. Баъзи бир саламандралар (думли 
амфибиялар)да ўпкалар ривожланмаган, шу сабабли улар фақат тери ёрдамида 
нафас олади. Тери асосий нафас олиш органи бўлганлиги сабабли амфибиялар 
намлик етарли бўлган жойларда тарқалган. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Ажратиш 
системаси. 
Диссимилияция 
маҳсулотларини 
ажратиш 
функциясини бир жуфт буйрак бажаради. Буйраклар балиқлардаги каби гавда 
буйраги – мезонефроздан иборат бўлиб, улар елка томонда жойлашган. Сийдик 
ажратиш (Вольф) канали клоакага очилади. Шу ерда сийдик пуфаги ҳам 
очилади. Диссимилияция маҳсулотларининг бир қисми ўпка ва тери ёрдамида 
ҳам ажратиб чиқарилади. 
Кўпайиши. Эркакларида бир жуфт овал шаклидаги уруғдонлар бўлиб, у 
буйракнинг олдинги қисмига ёпишиб туради. Унинг уруғ чиқариш каналлари 
буйрак каналларига очилади. Демак, уруғ сийдик каби Вольф канали ёрдамида 
ташқарига чиқарилади. Урғочилик жинсий безлари – тухумдонлар баҳорда жуда 
катталашиб, донадор бўлиб, буйрак устини ҳам қоплаб туради. Етилган тухум 
ҳужайралари Мюллер найлари орқали ташқарига чиқади: Бу вақтда эркаклари 
ўрғочиларининг елкаларига миниб олиб, олдинги оёқларидаги сугаллар 
ёрдамида уларга ёпишиб, янги қўйилган тухумлар устига сперматозоидларини 
тўкадилар. Баъзи бир турларида оталаниш ички ҳолатда бўлади. Бундай вақтда 
эркаклари уруғларини махсус халтачага – сперматофорларга ажратади. 
Урғочилари клоака ёрдамида сперматофораларни илиб оладилар. Айрим турлари 
эса урғочиларини клоакасига клоакасини қўйиб, уруғни клоака ичига юборади. 
Кўпчилик думсиз амфибияларда жинсий диморфизм яхши ривожланган 
бўлиб, эркаклари рангидан, олдинги оёқларидаги сугаллари, қулоқларининг 
кейинги қисмида товуш кучайтиргич пуфаклари – резонаторлари бўлиши билан 
урғочиларидан ажралиб туради. Резонаторлар ёрдамида бериладиган бақалар 
овозларини баҳорда узоқ масофадан эшитиш мумкин.