Filologiya fakulteti

“  -  Afandim,  men  hamma  gapni  eshitdim.  Agar  otam  qanday  ahvolda 

ekanimni  bilsa,  meni  kechirgan  boʻlardi;  shuni  unga  aytib  qoʻyarsiz.  Men 

bunday  azoblarga  qolarman  deb  oʻylamagan  edim,  bunga  bardoshim 

yetmaydigan  koʻrinadi,  ammo  oxiriga  qadar  qarshilik  koʻrsataman,  -  dedi  u 

---

                                                                                      

                                                                                    16 

 

eriga.  Men  onaman..!  Otamga  aytib  qoʻying,  chetdan  qaraganda  shunday 

koʻrinsa ham, ammo ta’na-malomatlardan holiman! Deb qichqirdi Rostinyakka 

dilxastalik bilan”.

10

 

Qaysi  inson  bolasi  oʻz  otasining  oʻlim  toʻshagida  yotganini  eshitib,  oʻzining 

arzimagan  muammolari  sabab  bora  olmasligi  mumkin..?  Uning  koʻngliga  qanday 

qilib sigʻishi mumkin..? Gorioning kichik qizi Delfinaning oldiga soʻnggi ilinj bilan 

borgan Ejen undan ham umid yoʻqligini koʻradi. 

“  -  Men,  azizim,  betobman,  -  dedi  u.  –  Baldan  qayta  turib  shamollab 

qolibman, zotiljam boʻlib qolmayin deb qoʻrqib, vrachga odam yubordim… 

- 

  Bir oyogʻingiz goʻrda boʻlganda ham, emaklab yurib borsangiz ham, 

otangizning  tepasida  boʻlishingiz  kerak,-  deb  uning  gapini  boʻldi  Ejen.  –  U  sizni 

aytib yubordi! Uning oh-u zorlaridan aqalli, zigʻircha boʻlsin eshitganingizda edi, 

kasalingiz tarqab ketardi…”

11

 

 Buni  qarangki,  Ejenning  shuncha  gapini  eshitib,  “Albatta  boraman, 

bormasam  yaramaslik  boʻladi-ku…”  degan  Delfina  baribir  bormaydi.  Oʻzining 

orniga kotibasini yuboradi.  

Oʻsha davr  shu qadar tubanlashib ketgan ediki, jamiyatda manfaatparastlik 

shu  qadar  avj  olib  ketgan  ediki,  bu  muhit  odamlarga  oʻz  ta’sirini  koʻrsatmay 

qolmasdi.  Uning  qurboniga  aylangan  yangi  avlod  vakillarida  insoniy  tuygʻular 

borgan  sari  ahamiyatsiz  koʻrinish  kasb  etayotgan  edi.  Ushbu  asarda  ana  shunday 

muammolarni  Balzak  ochib  berishga  harakat  qildi.  Bu  oʻtish  davri  adabiyotida 

katta  yangilik  edi.    Insoniyat    hayotida    ba’zi    axloqiy    kategoriyalar    davrlar,  

zamonlar  oʻtishi  bilan eskirib,  iste’moldan  chiqishi  mumkin.  Lekin  shunday  

axloqiy  kategoriyalar  ham  borki, ular  na  zamon,  na  davr,  na  yillar  ta’siriga  

uchramay,    muqim    qolaveradi,    bashariyatning  doimiy    hamrohi    boʻlib  

yashayveradi.    Bobil  xarobalaridan topilgan  toʻrt  ming  yil  avvalgi  yodgorlikda  

                                                           

10

 Оноре Балзак. “Горио ота” Т.: -  Ғофур Ғулом номидаги Бадиий адабиёт нашриёти, 1968- йил 296 б. 

11

 Ўша  манба 

---

                                                                                      

                                                                                    17 

 

aytilishicha,    “Hozirgi    yoshlar    badniyat,  begʻam,    umrini    bekor    oʻtkazishga  

moyil  toifadir”

12

 deyilgan edi.  

Otalar va bolalar munosabati rus adabiyotida ham yangicha koʻrinish oladi.

 

Rus  yozuvchisi  I.S.Turgenevning  “Otalar  va  bolalar”  (1862)  romanida eski  

zamon    kishisi    bilan    yangi    maslaklarga    ega    boʻlgan    avlod    oʻrtasidagi  

munosabatlar  tasvirlanadi.    Arkadiy    bilan    doʻsti    nigilist    (lot.    nihil-inkor)  

Bazarov    hammani  xatto  otalarini  ham  inkor  etish    yoʻlidan    boradilar.    Ota    –  

Nikolay    Petrovich    ham    oʻgʻliga    qarshilik    qilolmaydi.  Bu  asarda  avlodlar 

almashinuvi natijasida  yangi  qarashlar vujudga kelayotganini, eski  avlod vakillari 

esa eski qarashlar bilan qolib ketganini koʻramiz. Shu tufayli ham otalar va bolalar 

oʻrtsida konfilikt yuzaga keladi. 

XX  asrda  yangicha  qarashlar  modernizm  adabiyotida  vujudga  keldi  va 

odamlar  oʻrtasidagi  munosabatlar,  xatto  ota-bola  munosabatlari  ham  manfaat 

asosiga  qurilganini  Frans  Kafka  oʻzining  “Evrilish”  hikoyasida  ochib  berishga 

urinadi.  Bu  asar    “Gorio  ota”  dan  farqli  ravishda  otaning  farzandiga  nisbatan  

shafqatsizligi,  adolatsizligi  aks  etadi.  Kafka  “Evrilish”  hikoyasining  bosh 

qahramoni  ,  oilaning  yagona  boquvchisi  Gregor  Zamzani  jirkanch  qoʻngʻizga 

aylantirib qoʻyadi. Nima uchun va qanday qilib, buni aytib oʻtirmaydi. Kafka faqat 

tajriba oʻtkazib koʻradi. Farzandini jirkanch qoʻngʻizga aylantirib qoʻysam, shundan 

keyin  ham  ota-ona  farzandini  yaxshi  koʻrarmikin,  deb  faraz  qilib  koʻradi.  Yillar 

davomida oilasini boqib kelayotgan oʻgʻli qoʻngʻizga aylanib qolganini koʻrgan ota-

ona  avval  uni  davolatish  harakatiga  tushishadi.  Ammo  uning  chorasi  yoʻqligini 

tushunib  yetgach,  oʻgʻlidan  jirkanishni  boshlaydi.  Unga  oiladagilarning  rizqini 

qiyayotgan yemaxoʻr deb qarab, oradan bir oy oʻtib-oʻtmay undan bezishadi va uni 

tezroq yoʻqotishni oʻylashadi. Bil’aks, u qoʻngʻizga aylanishidan oldin ota-onasi va 

singlisi hech qayerda ishlamasa ham,  ularni hech narsaga zoriqtirmay boqayotgan, 

ularning doim mehr-muhabbatlariga sazovor boʻlib kelayotgan gʻamxoʻrlari edi va 

uni  nihoyatda  qadrlashardi.  U  mahluqqa  aylanib  qolganidan  soʻng  oila  inqirozga 

uchray boshlaydi. Shunda ota oʻgʻlining holatidan tashvishlanish, unga dalda berish 

                                                           

12

 “Туркистон” газетаси. 2004 йил 19 январь. 

---

                                                                                      

                                                                                    18 

 

oʻrniga,  endi  biz  qanday  yashaymiz,  degan  havotirga  tushadi  va  barcha  aybni 

oʻgʻlidan  koʻradi.    Oxir  oqibat  jirkanch  qoʻngʻizga  aylangan  Gregor  Zamza  otasi 

yetkazgan jarohatdan qiynalib oʻz xonasida oʻlim topadi.  Buni koʻrgan oila azolari 

oʻzlariga  ortiqcha  yuk  boʻlayotgan  mahluqdan  qutilganiga  quvonib  oʻsha  kunni 

bayram qilishadi.  

Jamiyatdagi  odamlar  oʻrtasidagi  munosabatlar,  xatto  ota-onaning  farzandga 

boʻlgan  mehri  ham  manfaatga  asoslangan,  agar  farzand  otaga  manfaat  bermay 

qoʻysa,  undan  voz  kechishgacha,  xatto  oʻlimidan  suyunishgacha  borishini  Kafka 

shavfqatsizlik bilan yoritdi. Toʻgʻri, biroz mubolagʻa qilgan boʻlishi mumkin, lekin 

Kafkaning dunyoqarashi va  oʻsha davr, birinchi jahon urushining qonli oqibatlari, 

odamlardan shunday nafrat tuygʻusini uygʻotib qoʻygandiki, bu adabiyotga ham oʻz  

ta’sirini oʻtkazdi. Bunga misol, hozirgi hikoyamiz. 

   Demak,    jahon  adabiyotida  otalar  va  bolalar  oʻrtasidagi  munosabatlar  va 

ular  oʻrtasidagi  muammolar  aks  etgan  asarlar  juda    qadimiy    tarixga    va    oʻziga  

xos    taraqqiyot    bosqichiga    ega.    Bunday    asarlardagi    gʻoya    va    qahramonlar  

holati  davrning  ijtimoiy-siyosiy  jarayonlari  ta’sirida  oʻzgarib  borgan.