Samarqand qishloq xo’jalik instituti iqtisodiyot va boshqaruv fakulteti «tasdiqlayman»


Asalarichilikning hozirgi holati va rivojlanish istiqbollari



Download 0,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/21
Sana30.12.2021
Hajmi0,62 Mb.
#194059
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   21
Bog'liq
asalarichilikni tashkil etish va uning samaradorligini oshirish imkoniyatlari

3.2. Asalarichilikning hozirgi holati va rivojlanish istiqbollari.  

 

Mamlakatimiz  rahbariyatining  qishloq  xo'jaligini  isloh  qilish  haqida  



chiqargan    qarorlarida    asalarichilikni    rivojlantirish    va  qishloq    xo'jaligining  


 

 

34 



ma'lum    tarmog'i    sifatida    tashkillashtirish    ishchi    va    xizmatchilar  uchun  katta 

daromad  keltiradigan  tarmoqqa  aylanadi.  Asalarichilikni  rivojlantirishda,  bizning 

mamlakatimiz  asrlar  davomida  yetakchi  o'rinlarda  kelmoqda.  Qishloq  xo'jalik 

ekinlarini  asalarilar  yordamida  changlatish,  asalari  urchitish,  qishloq  xo'jaligining 

muhim bir tarmog'iga aylanib qoldi.  

Asalarilar  oilasini  o'z  kasbini  yaxshi  egallagan,  tajribali,  shu  sohani 

sevadigan,  insonlarga  berkitilsa,  xo'jalik  uchun  ko'plab  foyda  keltiradi    qishloq  

xo'jalik    ekinlarining    mevalari    mazasini    yaxshilashga    ularning    hosildorligini 

yanada  oshirishga  katta  imkon  beradi.  Jahonda  50  mln.  asalarilar  oilasi,  sobiq 

ittifoqa  10  mln  asalarilar  oilasi  mavjud  edi.  Hozirgi  kunda  O'zbekiston 

Respublikasida  280  ming    asalari    oilasi    mavjud    bo'lib,  o'rtacha    har  bir  asalari 

oilasida 18-20 kg asal olinyapti Osiyoning issiq zonalarida boshlab, Afrika, AQSh 

shimolgacha  bo'lgan  hamma  qit'a  va  iqlim  sharoitlarida    asalarichilik  bilan 

shug'illanadi.  YUNESKOning  ma'lumotiga    ko'ra   butun    jahonda  50  mln.  asalari 

oilasi shuning 5/1 qismi  MDH mamalakatlaridadir.  

Bu mamlakatlarda asalarichilikning eng yaxshi rivojlanganligi AQShdadir, bu 

davlat  asalarilar  oilasining  soni  jihatdan,  jahonda  ikkinchi  o'rinda  turadi,  lekin 

mexanizasiyalashtirish  paket  asalarichilik  hamda  ona    asalari    ishlab  chiqarish, 

mehnat unumdorligining  yuqoriligi jihatidan birinchi o'rinda turadi.  

Yevropada asalarilardan  faqatgina  asal mahsulotini  olib  qolmasdan, qishloq 

xo'jalik ekinlarini changlatishda asosiy omillardan biri hisoblanadi. Asalarilarning 

soni  jihatidan  Yevropadagi  mamlakatlar  ichida  Ispaniya  alohida  o'rinni  egallaydi 

(1,4  mln),  Ruminiya  (1,3  mln),  Germaniyada  (1,87),  Fransiya  (1,2mln)  va 

boshqalar.  

Yevropa  mamlakatlarining  ko'pchiligida  har  bir asalari oliasidan olinayotgan 

asal  mahsuloti  7-10  kg  dan  oshmaydi.  Ko'pgina  mayda  asalarichlikning 

havaskorlari  ham  uchrab  turadi.  Italiyaning  asalarichiligi,  ishlarini  to'g'ri  yo'lga 

qo'yilishi va  asalarilar  eksport qilishi    jixatida   ko'zga    tashlanib   turadi. Italiyada  




 

 

35 



iste'mol qilinadigan  asalning  80% yirik  asalarilarning  yovvoyi uyalaridan qazib 

olinadi. Ular daraxtlarga katta sotlar (yuzlar) quradi.  

Janubiy  Osiyo  mamlakatlarida (Xitoy, Yaponiya, Hindiston  qadimdan  o'rta 

xind  asalarisi  urchitiladi,  bu  asalarilar  yer  yuzining  hamma  joyiga  yovvoyi  holda 

keng  tarqalgandir.  Dengiz  bo'yi  o'lkasidagi  ko'pgina  o'rmonlarda  yovvoyi  holda 

uchraydi.  

Amerika  Qushma  Shtatlarida,  Avstraliyada,  Kanadada  o'zlarining  mahalliy 

asalarilari    yo'q.  Asal    beradigan    asalarilar    bu    mamlakatlarga    Yevropadan  

keltirilgandir.  

Mehnat  unumdorligining  ko'tarilganligi,  og'ir  ishlarni  mexanizasiyalash 

jixatidan  yuqorida  ko’rsatilgan  mamlakatlar  nomini  tilga  olsak  bo'ladi.    Xozirgi 

paytda AKSh va Kanadada, Italiya, Kavkaz asalarilari urchitilmoqda, qoramtil o'rta 

Yevropa asalarisidan ham ustun turadi.  AKShda 4,8 mln.  asalarilar  oilasi  bo'lib, 

mamlakat  bo'yicha  o'rtacha  har  bir  oiladan  olinayotgan  asal  26  kg  ga  teng 

kelmoqda.  

AQSh ning janubiy shtatlarida hosildorlik 6-10 kg dan oshmaydi, bu joylarda 

ona  asalari  va  paket  asalarichiligi  yaxshi  rivojlangandir.  Janubiy  shtatlarda  yiliga 

500  ming  paketda  asalarilar  oilasi,  1  mln.  ga  yaqin  ona  asalari  yetishtirilib, 

shimoliy shtatlarga va Kanadaga junatiladi.  

Shimoliy  shtatlardagi    asalarichilik  asal  yetishtirishga  ixtisoslashgan  bulib, 

janubiy    shtatlarida    asalarichilik    oilasini  va  ona  asalarilar  yetishtirish  amalga 

oshiriladi. Shuning natijasida mehnat unumdorligi yuqori bo'lib  mahsulot  tannarxi 

kamaymoqda.  

Kanadada  asal  ishlab  chiqarish  uchun  (aprelda)  har  yili  paketda  asalarilar  

ishlab    chiqaradi.    Bu  yarim  kglik  paketdagi  lichinkalar  7-8  haftada  yani  asosiy 

hosil  to'plashgacha  rivojlanib,  kuchli  asalari  oilalari  50-55kg  asal  yig'adi. 

Asalarichi hamma  asalni oladi  va  qishga borganda  asalarilarni  kuydirib tashlaydi. 

Kelgusi  yilda  yana  yangidan  paket  asalarisini  sotib  oladilar.  Kanadada  75% 




 

 

36 



asalarilar  oilasida  paket  asalarilari  yetishtiriladi,  ular  janubdan  oladi.  Shuning 

hisobiga har bir oiladan olinayotgan asalning miqdori  40 kg ga ko'paydi.  

Argentinada 1 mln.ga yaqin asalarilar oilasi bo'lib, o'rtacha hosildorligi 30 kg 

ga yaqindir. Bu yerda "Korasko" fermasi juda mashxur bo'lib, 25000 asalari oilasi 

bor. Ana shuncha asalari oilasiga doimiy ravishda 16 kishi qaraydi. O'rtacha har bir 

asalari oilasidan olinayotgan asal 40-50 kgni tashkil etadi.  

Meksikada  1,7  mln    asalarilar  oilasi  bo'lib,  bular  har  yili  50000  tonna  asal 

ishlab chiqaradilar. (Har bir oilaga urtacha 33 kgdan to'g'ri keladi).  

Jahondagi  eng  yirik  asalarichilik  xo'jaligidagi  "Miel  Karlota"  firmasi  bo'lib, 

bunda  50000  asalarilar oilasi, bo'lib, bu firmada har yili  100000  ona  ari  ishlab 

chiqarilib,  shuning  yarmi  uzining  firmasidagi  ari  ona  asalarilarni  almashtirish 

uchun  yetishtiriladi,  yarmini  sotadi.  Firma  pasekadagi  ona  asalarilarni  har  yili 

almashtiradi. O'rtacha har bir asalari oilasidan 100 kg asal olinadi. Xo'jalik  har yili 

300000  dollar  ona  asalari  suti  30000  dollarga  gulchangi  sotadi.  Asal  ajratib  olish 

mumni  qayta  ishlash,sotlarni  (yuzlarini)  pechat  kilish  ishlarini  oddiy  bir 

jixozlangan mashinaning ichida olib boriladi.  

Avstraliyada 

asalarichilik 

yaxshi 

rivojlangandir. 

Bularda 

ham 


elektrlashtirilgan  mashinada  hamma  jarayonlar  olib  boriladi,bunda  1  soatda  1 

tonna asal ajratib olinadi.  

1979  yilda  butun  jahon  bo’yicha  7140  ming  tonna  asal  ishlab  chiqarilgan 

Osiyo  va  Afrikada  ham  asal  ishlab  chiqarish  sezilarli  darajada  ko'paymoqda. 

Osiyoda eng ko'p asal ishlab chiqaradigan mamlakat bu Xitoydir (har yili 80 ming 

tonna).  Afrikada  Efiopiya  (20ming  tonna)  Angolada,  Madagaskarda  10000 

tonnadan ortiqroqdir.  

Jahon  bozoriga  Meksika,  Xitoy,  Argentina,  Avstriya,  Vengriya,  MDH, 

Ispaniya va boshqa mamlakatlar asosan asal olib chiqadilar.  

Vilsonning  bergan  ma'lumotiga  ko'ra  AQShda,  qishloq  xo'jalik  ekinlarini  

asalarilar  yordamida  changlatib  olinayotgan qo'shimcha foyda 250 mln.  dollar, 

asal,  mum  asalarilar  yetishtirishdan  olinadigan  foyda  esa  faqatgina  20  mln.  




 

 

37 



dollarni  tashkil  etadi.  Bu  mamlakatda,  qishloq  xo'jalik    ekinlarini    changlatish  

tijorat  yo'liga  qo'yilgan  bo'lib,  to’xtovsiz  ravishda  pasekalarni  ixtisoslashtirib 

turiladi.  

O'simliklar gullashdan oldin, asalarilarni arendaga (ijaraga) oladilar. Ekinlarni 

changlatish bilan maxsus asalarichilik birlashmasi shug'ullanadi.  

"Koliforniya"  fermasida    maxsus  asalarichilik  tresti  bo'lib,  unda  75000 

asalarilar  oilasi,  bog'larni,  paxtani,  bedani  changlatish  bilan  shug'illanadi.  Bu 

o'simliklarni  o'stiradigan  fermerlar,  qishda  shartnoma  tuzib  qo'yadiki,  o'simliklar 

gullay  boshlaganda  kerakli  asalarilar  oilasini  olib  kelishni,  har  bir  oila  uchun 

ijarachi (arendator) trestga 8-12 dollar to'laydi.  

Amerika va Kanadaning  shimoliy  shtatlarida usimliklarni changlatish  uchun  

janubiy  shtatlaridan  paketdagi  asalarilarni oladilar.  

Polshada ona asalarilarni suniy ravishda urug'lantirish keng qo'llanilmoqda.  

Ruminiyada  mahsus  kombinat  bulib,  shunda,  asalni  qayta  ishlash,  suniy 

vashina  ishlab  chiqarish  asal  ajratkich  va  boshqa  asbob-uskunalar  yetishtiradi.    9 

may  nomli  "Gosxoz"  fermasida    5000    asalari    oilasi  bor.  Bu  oiladan  yiliga  100 

tonna    asal    1,5  tonna  va  1500  karpat  ona  asalarisini  yetishtirib  sotadi,  400-500 

asalari  oilasiga  2  ta  asalarichi  qaraydi.  Asalarichilik  tashkilotining  xalqaro 

asasasiyasi  juda  katta  ahamiyatga  egadir.  “Apimondiya"  qaysiki  100    yillik 

faoliyatini 1974 yilda nishonladi.  

Jahonning    ayrim    mamlakatlari    bilan    birgalikda    kongresslar  ilmiy  

simpoziumlar, asalarichilik  bo'yicha  tashkiliy  ishlar  o'tkazadi. Bu  borada  butun  

jahon  ekonomika - texnologiya instituti aloxida o'rinni egallaydi.  

Xalqaro    asosasiya  va  institut  to'rt  tilda  (ingliz,nemis,rus  va  fransuz)  har  xil  

asalarichilik    bo'yicha  (Samarqandlar)  adabiyotlar.  Shu  jumladan,  xalqaro 

asalarichilik  jurnali  "Annakta"  1979  yilda  o'quv  yurtlari  uchun  o'quv  qo'llanmasi 

bosilib chiqgan.  



 

 

38 




Download 0,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish