Тошкент-2021 3 Февраль 2021 7-қисм Тошкент февраль 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Февраль 2021 7-қисм
Тошкент
BOBUR LIRIKASI. “BOBURNOMA “ ASARI
Ubaydullayeva Xolida Manopovna
Buxoro viloyati G’ijduvon tumani 
8-umumiy o’rta ta’lim maktabining 
ona tili va adabiyot fani o’qituvchisi
Annotatsiya: Bobur shoh va shoir , davlat arbobidir. Uning asarlari xalqimiz va jamiyatimizning 
o’chmas boy ma’daniyatidir. “Boburnoma” asari memuar asardir.
Kalit so’zlar: Memuar asar, lirika , tarixiy asar , onomastika , arabcha ismlar, qomusiy asar 
, arabcha so’zlar , golland, italyan, hind, yapon tillari. 
“Xalqning ma’naviyati va madaniyati, uning haqiqiy tarixi va o‘ziga xosligi qayta tiklanayotgan 
sharoitda, jamiyatimizni yangilash va taraqqiy ettirish yo‘lidan muvoffaqiyatli ravishda olg‘a 
siljitishda hal qiluvchi ta’bir joiz bo‘lsa, belgilovchi ahamiyatga egadir”.
Bu, ayniqsa, tarixiy haqiqatni badiiy aks ettirgan asarlarning tilini o‘rganish misolida yaqqolroq 
namoyon bo‘ladi. Chunki adabiy manbalarni, ayniqsa ularning tilini o‘rganish o‘sha millatning 
azaliy, qadimiy merosi va asarlari tilini o‘rganish ana shu jihatdan ham qimmatlidir. Boburning 
“Boburnoma” asarida qayd etib o‘tishgan tarixiy shaxslar nomlari hozirgi kungacha ham o‘zbek 
tili onomastikasi nuqatai nazardan maxsus o‘rganilgan emas. Asar tilida keltirilgan kishi nomlarini 
Alloh ismlari va diniy tushunchalar bilan bog‘liq bo‘lgan hamda arabcha va qadimgi yahudiycha 
kabi guruhlarga bo‘lib tilshunoslik nuqtayi nazaridan leksik-semantik va grammatik tahlilini 
amalga oshirish, ular xususida umumlashma ilmiy xulosalar chiqarish o‘zbek onomastikasining 
dolzarb vazifalaridan biridir. 
“Boburnoma”da keltirilgan arabcha ismlarni ma’no va tuzilishi jihatidan guruhlarga bo‘lib, 
ham morfologik, ham sintaktik tomonlarini o‘zbek tilshunosligi nuqtayi nazaridan o‘rganish 
ushbu bitiruv malakaviy ishining dolzarbligini belgilaydi. Zahiriddin Muhammad Bobur XVI asr 
adabiy jarayonida katta iz qoldirgan va o‘nlab asarlar yaratgan ijodkor bo‘lishiga qaramay uning 
“Boburnoma” asari adabiyotshunoslik va tilshunoslik nuqtayi nazaridan maxsus o‘rganilgan. 
Zahiriddin Muhammad Bobur XVI asrda yashab ijod etgan buyuk mutafakkirlardan biri bo‘lib, 
uning ijodi o‘zbek adabiyoti tarixida munosib o‘rin egallaydi. Bu sermahsul ijodkorning 
bizga “Mubayyin”, “Risolai volidiya” nomli she’riy hamda jahonga shuhrati ketgan qomusiy 
“Boburnoma” kabi asarlari meros bo‘lib qolgan. U o‘z davrining Alisher Navoiydan keyingi 
taraqqiyparvar ijodkorlaridan bo‘lib, o‘zbek she’riyati va ayniqsa, nasrining eng ilg‘or an’analarini 
davom ettirdi. Jahon adabiyotida memuar janrning nodir namunasi hisoblangan .“Boburnoma” 
qomusiy asar sifatida e’tibor topgan. Ta’kidlanishicha, asar to‘rt marta forsiyda va ingliz tilida, 
bir marta golland, italyan, hind, yapon, polyak, uyg‘ur, qozoq, tillarida chop etilgan.
Boburning ijodi O‘zbekistonda, ba’zi bir istisnolarni hisobga olmaganda, XX asrning 
40-yillarigacha o‘rganilmagan, dastlabki maqolalar 1940-yildan boshlab chop etila boshlandi. 
Ayrim xrestomatiyalarga uning asarlari kiritildi va uning lirikasi bo‘yicha ilmiy-tadqiqot 
ishlari amalga oshirila boshlandi. Shuningdek, Porso Shamsiyev va Sodiq Mirzayevlar 
1948-1949-yillarda “Boburnoma”ning ikki jildligi kirill yozuviga tabdil qilinib, chop ettirganlar.
Shu yillarda “Boburnoma” sharqshunos Mixail Sale tomonidan rus tiliga tarjima qilinib, kitob 
holiday bosilib chiqqan.1958 yilda Bobur tavalludining 475 yilligi nishonlandi. Shu munosabat 
bilan akademik V. Zohidovning “O‘zbekiston madaniyati”gazetasining 1958- yil 12-aprel sonida 
bosilgan “Boburning adabiy faoliyati”, “Sharq yulduzi” jurnalining 1958-yil 11-sonida bosilgan 
“Boburning faoliyati va adabiy-ilmiy merosi haqida” maqolalari muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. 
1959-yilda Aziz Qayumov va Sabohat Azimjonova tomonidan “Bobur lirikasi” deb nomlangan 
risola nashr etildi.