Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
XVIII asr san'atining keyingi rivojlanish bosqichi ma'rifatparvarlik realizmi deb 
yuritildi.  Uchinchi  bosqichda  ko'pchilik  ma'rifatparvarlar  hissiyotiga  ro'ju 
qo'ydilar. Shu bois uni sentimentalizm bosqichi deb atash taomilga kirdi. 
Ma'rifatparvarlik  teatriga  xos  qator  teatr  janrlari  dastlab  Angliyada  shakllandi. 
Shunday janrlardan biri sentimental (hazin) tash-viqiy komediya bo'lib, uning bosh 
maqsadi  —  yaxshilik  namunalarini  ko'rsatish  bllan  kishilarni  ezgulikka  da'vat 
etishdan iborat bo'ldi. Keskin to'qnashuv va kulgili vaziyatlarni chetlab o'tuvchi bu 
xil  komediyada  burjua  turmushi  ko'tarinki  ruhda  ifodalandi,  burjuacha  axloqiy 
tamoyillar tasdiq etildi. 
1730-yillarning  boshida  yana  bir  janr  —  burjua  tragediyasi  yoki  meshchan 
dramasi  paydo  bo'ladi.  Meshchan  dramasida  oddiy  inson  fojeiy  sahnaning  bosh 
qahramoniga  aylandi.  Jorj  Lillo  (1693—  1739)ning  «London  savdogari  yoki  Jorj 
Barnvel  qissasi»  (1731)  asarining  ulkan  muvaffaqiyati  bu  janrning  sahnada 
tasdiqlanishiga  kuchli  ta'sir  ko'rsatadi.  Asarda  Jon  Barnvelning  suyug'oyoq 
Milvudga ilashib qolib, uning qistovi bilan xo'jayinining mulkini o'g'irlasbi, keyin 
merosiga  egalik  qilmoqchi  bo'lib,  o'z  amakisini  o'ldirishi  liaqida  hikoya  qilingan 
edi. Jinoyatchilarning har ikkalasi ham qatl etiladi. 
Ballada  Operasi  va  mashq  (repetitsiya)  janrlari  keng  yoyiladi.  Bu  janrlarga 
mansub  asarlarda  mavjud  tartibotga  nisbatan  tanqidiy  munosabat  kuchli  ifoda 
etilgan.  Ballada  operasi  —  parodiya  janridir;  unda  qo'shiqlar,  odatda,  mutlaqo 
nomuvofiq  ohanglarda,  ya'ni  kulgili  so'zlar,  g'ussali  so'zlar  kulgili  ohanglarda 
aytilgan.  Qahramonlar  bamisoli  ikki  qiyofali  bo'lib  ko'rinadilar:  masalan, 
qaroqchilar  tarzida  ko'ringan  kimsalar  mutlaqo  o'zgacha  —  qaroqchi-siyosiy 
arboblar tarzini oladilar. 
Mashq  —  repetitsiya  janri  «teatrda  teatr»  usuliga  asoslangan  janrdir.  Bu 
janrning tarixi «Bukengemning» Mashq (1671) pyesasidan boshlandi. 25 ta pyesa 
yozgan  yirik  hajv  ustasi  Genri  Filding  (1707—1754)  ham  bir  qator  pyesalarini 
mashq janrida yozib, burjua demokratiyasidagi soxtaliklarni fosh etgan. 
Lekin tomoshabinlar orasida keng shuhrat topgan ballada operasi janri bo'lib, u 
Jo'n  Gey  (1685—1732)  ning  1728-yili  sahnalashtirilgan  «Qashshoq  operasi» 

---