O‘zbek tili fonetikasi

Lablanishlik-lablanmaslik  belgisi  –  unlilarning  asosiy  belgilaridan  bo‘lib, 
labning ishtirokiga ko‘ra farqlovchi belgi. 
Markerlangan – ma’lum belgiga ega. 
Melodika  –  akustik  sathda  asosiy  ovoz  chastotasining  o‘zgarishiga  olib 
keluvchi tovush paychalari tebranish chastotasining o‘zgarishi. 
Metafora  (yun.  metaphora  “ko‘chirish”)  –  so‘z  va  birikmalar  orqali 
ifodalangan  narsa  va  hodisalar  o‘rtasidagi  o‘xshashlikka  asoslanuvchi  ko‘chim  turi. 
Masalan,  Qozonchining  qo‘lida  qaydan  quloq  chiqarsa  (maqol).  Misolidagi  qozon 
qulog‘i  ma’nosi  odam  qulog‘iga  tashqi  o‘xshashlik  asosida  maydonga  kelgan. 
M.mohiyatan yashirin o‘xshatish bo‘lib, unda o‘xshatilayotgan narsa tilga olinmagani 
holda,  uning  ma’nosini  o‘xshayotgan  narsani  ifodalovchi  so‘z  bildiradi. 
O‘xshatishning  to‘rt  elementli  ichki  strukturasi  (o‘xshatish  sub’ekti,  o‘xshatish 
etaloni,  o‘xshatish  ko‘rsatkichi,  o‘xshatish  asosi:)  Masalan,  Paxta  oltindek  qimmat 
o‘xshatishda  paxta  –  o‘xshatish  sub’ekti,  oltin  o‘xshatish  etaloni,  -dek  o‘xshatish 
ko‘rsatkichi, qimmat – o‘xshatishga asos bo‘lgan belgi. O‘xshatishli qurilmalarda bu 
strukturaning  har  biri  ma’lum  lingvistik  ko‘rsatkichlar  orqali  eksplitsit  (oshkora) 
ifodalansa, metaforada yuqoridagi strukturalar mazmunan yashirin saqlangani holda, 
moddiy jihatdan o‘xshatiluvchi, narsalar nomi orqali ixcham holda imlitsit ravishda 
ifodalanadi.  Albatta,  bu  o‘rinda  o‘xshatilayotgan  narsa  va  hodisalarning  aynan 
o‘xshashligi  talab  qilinmaydi,  balki  ikki  narsa  –  hodisaga  xos  belgilardan  birortasi 
asos  uchun  olinadi.  Masalan,  oltin  kuz,  oltin  davr  birikmalarining  birinchisida 
o‘xshatish asosi uchun “rang”, ikkinchisida “qimmat” belgisi olingan. 

---

100 
 
Metonimiya  (yun.  metonymia  “qayta  nomlash”)  –  so‘z  va  birikma  orqali 
ifodalangan  narsa  va  hodisalar  orasidagi  aloqadorlikka  asoslanuvchi  ko‘chgan  turi. 
Narsalar  va  hodisalar  o‘rtasidagi  aloqadorlik  turlicha  bo‘lishi  mumkin.  Masalan, 
Muallif va uning asari o‘rtasidagi (Navoiyni oldim qo‘limga), joy va joy bilan bog‘liq 
shaxslar o‘rtasidagi (Butun shahar uyquda) va boshqa aloqadorliklar. 
Metateza.  Leksema  nomemasining  variantlari  tilda  amal  qiladigan  metateza 
hodisasi tufayli ham ko‘payadi. Metateza  har  qanday  tilning  ham  diaxron,  ham 
sinxron holati uchun mansubdir. Bunday holatdan o‘zbek tili ham mustasno emas.