Texnika xavfsizligi

2. Axborot xavfsizligi bo`yicha standartlar va spetsifikatsiyalar 
Axborot  xavfsizligi  sohasida  mutaxassislar  o`z  faoliyatlarida  mos  standartlar  va 
spetsifikatsiyalarni chetlab o`tisha olmaydilar. Bunga sabab, birinchidan standartlar va 
spetsifikatsiyalar  -  avvalo,  axborot  xavfsizligining  muolajaviy  va  dasturiy-texnik 
darajalari bo`yicha bilimlarini to`plash shakllaridan biri. Ularda malakali mutaxassislar 
tomonidan  ishlab  chiqilgan,  tasdiqlangan  yuqori  sifatli  echimlar  va  metodologiyalar 
qayd etilgan. Ikkinchidan, standartlar va spetsifikatsiyalar apparat-dasturiy tizimlar va 

---

 
155 
ularning  komponentlarining  o`zaro  qo`shila  olishligini  ta`minlovchi  asosiy  vosita 
hisoblanadi. (Internet-uyushmada bu vosita haqiqatdan samarali ishlamoqda). 
Standartlar  va  spetsifikatsiyalarning  bir-biridan  jiddiy  farqlanuvchi  ikkita  guruhini 
ajratish mumkin: 
• 
axborot tizimlarini va xavfsizlik talablari bo`yicha himoya vositalarini baholash va 
turkumlash uchun atalgan baholash standartlari; 
• 
himoya  vositalari  va  usullarini  amalga  oshirish  va  ulardan  foydalanishning  turli 
jihatlarini reglamentlovchi spetsifikatsiyalar. 
Bu  guruhlar  ma`lumki,  ixtilofga  bormaydilar,  balki  bir-birini  to`ldiradilar.  Baholash 
standartlari  tashkiliy  va  arxitekturaviy  spetsifikatsiyalar  vazifasini  o`tagan  holda 
axborot  tizimlarining  axborot  xavfsizligi  nuqtai  nazaridan  muhim  bo`lgan 
tushunchalari  va  jihatlarini  tavsiflaydi.  Spetsifikatsiyalar  esa  arxitektura  belgilagan 
axborot tizimini qanday qurish lozimligini va tashkiliy talablarni qanday qondirilishini 
aniqlaydi. 
Halqaro e`tirofni qozongan va axborot xavfsizligi sohasida keyingi ishlanmalarda juda 
kuchli ta`sir ko`rsatgan birinchi baholash standarti AQSH mudofaa vazirligining «To`q 
sariq  kitob»  (muqovaning  rangi  bo`yicha)  deb  ataluvchi  «Ishonchli  komp’yuter 
tizimlarini  baholash  mezonlari»  (Department  of  Defeuse  Trusted  Computer  System 
Evaliation  Criteria,  TCSEC)  standarti  bo`ldi.  Mubolag’asiz  tasdiqlash  mumkinki, 
«To`q  sariq  kitob»i  axborot  xavfsizligining  tushunchalar  negizini  ifodalaydi.  Undagi 
tushunchalarning sanab o`tishning o`zi etarli: xavfsiz va ishonchli tizimlar, xavfsizlik