Texnika xavfsizligi

15-ma`ruza. Elektr tokining inson organizmiga ta`siri 
Reja. 
1. Elektr toqining inson organizimiga ta`siri. 
2. Tok ta`siriga tushgan kishiga birinchi yordam ko`rsatish.  
3. Elektr toki ta`siriga tushib qolish, jarohatlanish sabablari va uni  
     oldini olish tadbirlari. 
4. Elektr qurilmalarini o`rnatishda qo`yiladigan talablar. 
Tayanch iboralar 
Elektr  toqi,  hayot  faoliyat  xavfsizligi,  gigiena,  ergonomika,  baxtsiz  hodisalar, 
jarohatlanishlar, kasbiy kasalliklar, avariyalar, inson organizimi. 
 
1. Elektr toqining inson organizimiga ta`siri. 
Elektr toki ta`sirining eng xavfli tomoni shundaki, bu xavfni oldindan ko`rish va sezish 
imkoniyati yo`qligi uchun, elektr toqi xavfiga qarshi tashkiliy va texnik chora-tadbirlar 
belgilash,  to`siq  vositalari  bilan  ta`minlash,  shaxsiy  va  jamoa  muhofaza  tizimlaridan 
unumli foydalanish nihoyatda muhim  ahamiyatga ega hisoblanadi.  
Elektr  toqi  faqat  biologik  ta`sir  bilan  chegaralanib  qolmasdan,  elektr  yoyi  ta`siri, 
magnit  maydoni  ta`siri  va  statik  elektr  ta`sirlariga  bulinadiki,  bularni  bilish  har  bir 
inson uchun zarur hisoblanadi. 
A)  elektr  toqining  termik  ta`siri-inson  tanasining  ba`zi  joyida  kuyish,  qon  tomirlari, 
nerv va hujayralarning qizishi sifatida ko`zatiladi. 
B)  elektrolitik  ta`sir  esa,  qon  yoki  hujayralar  tarkibidagi  tuzlarning  parchalanishi 
natijasida,  qonning  fizik  va  kimyoviy  xusu-siyatlarining  o`zgarishiga  olib  keladigan 
holat  tushuniladi.  Bunda  elektr  toqi  markaziy  asab  va  yurak-qon  tizimini  kesib 
o`tmasdan, tananing ba`zi bir qismlarigagina ta`sir ko`rsatishi mumkin. 
V)  elektr  toqining  biologik  ta`siri  -  bu  faqat  tirik  organizm  uchun  xos  xususiyat 
hisoblanib,  bu  ta`sir  natijasida  muskullarning  keskin  qisqarishi  tufayli  organizmidagi 
tirik  hujayralar  to`lqinlanadi,  bunda  asosan  organizdagi  bioelektrik  (inson  organizmi 
bioelektrik  toqlar  yordamida  boshqariladi)  jarayonlar  buziladi  va  toq  urish  holati 
vujudga keladi. 
Elektr toqi ta`siri ikki guruhga bulinadi. 
A) Mahalliy elektrik ta`siri natijasida  
-kuyib  qolish,  organizm  bilan  elektr  o`tkazgichi  o`rtasida  vol’ta  yoyi  hosil  bulganda 
sodir buladi.                     
-elektr  belgilari  hosil  bulishi  -  terining  ustki  qismida  aniq  kulrang  yoki  och-sarg’ish 
rangli 1-5 mm belgi paydo bulishidir. 
-terining metallashib qolishi - bu holat ham elektr yoyi hosil bulganda ro`y beradi. 
B) Toq urishi - to`rt darajaga bo`lib qaraladi: 

---

 
115 
-muskullar  keskin  qisqarishi  natijasida  odam  toq  ta`siridan  chiqib  ketadi  va  hushini 
yo`qotmaydi (0,6 – 1,5mA). 
-muskullar    keskin    qisqarishi    natijasida  odam  hushini  yo`qotadi,  ammo  yurak  va 
nafas olish faoliyati ishlab turadi (10 – 15mA). 
-odam  hushini  yo`qotib,  nafas  olish  tizimi  yoki  yurak  urishi  to`xtab  qoladi  (25  – 
50mA). 
-klinik  o`lim  holati,  bunda  insonda  hech  qanday  hayot  alomati  ko`rinmay  qoladi 
(100mA). 
Klinik  o`lim  -  bu  hayot  bilan  o`lim  oralig’i  bo`lib,  inson  ma`lum  vaqtgacha  ichki 
imkoniyatlar  hisobiga  yashab,  bu  holat  5-8  daqiqa  davom  etadi  va  tashqi  yordam 
bulmasa, miya qobig’idagi hujayralar parchalanib biologik o`lim holatiga o`tadi.