|
www.ziyouz.com kutubxonasi
10
maqsadi asliylarig‘a yetgaylar, ruboim:
Bu nomanikim, Bayoniy etdi og‘oz
Tahririn etarda topti ko‘b so‘zi gudoz.
Islohi xatoda bo‘lsa kim bandanavoz,
Etgay onga lutf xoliqi beniyoz.
Ma’lum bo‘lsunkim, Munis mirob alayh ur-rahmata val — g‘ufron Eltuzarxoni
mag‘firatnishonning nadimi dargohu muqar-rabi borgohlaridin-erdi, bir kun onga amr etdilarkim:
«Obo-vu ajdodlarimizning voqeotu holatlarin sahifayi tarixda zabt etgil». Munis mirob imtisolan
liamrihil oli
23
bir kitob boshlab, onda turluk hunar bila iboratlar yasab, majozu istio-ra sulukin masluk
tutub, andog‘ fasohatu balog‘atning dodin berdikim, mushohadasi mujibi hayrat erdi. Otin «Firdavs ul-
iqbol» qo‘yub, onda Odam alayhissalomdnn so‘z boshlab to Sherg‘o-zixonning zamonig‘acha yozdi.
Ul ovonda Edtuzarxoni jannatma-kon g‘ariqi bahri fano bo‘lub, o‘runlarig‘a birodarlari Muhammad
Rahimxoni firdavsoshyoni avval xon bo‘ldilaru Munns mirobg‘a dedilar: «Hamul og‘amizning
buyurg‘on kitoblarin itmomg‘a yetkurgil». Munis mirob Sherg‘ozixondin boshlab to xona mazkurning
saltanatlarining yettilanchi yiligacha yozdi. Ul holda, xoni mazbur onga «Ravzat us-safo»ning
tarjimasin buyurdilar. Munis mirob Olloqulixonning zamonig‘acha bu xizmatg‘a ishtig‘ol ko‘rguzub,
sanayi ming ikki yuz qirq to‘rtda baqo olamig‘a xirom etdi. Olloqulixon bu voqeadin o‘n bir yil
o‘tgandin so‘ng ul kitobning itmomin Ogahiyga buyurdilar. Ogahiy Muhammad Rahimxoni
firdavsoshyonning voqeotlarin to vafotlarig‘acha yozib, «Firdavs ul-iqbol»ni itmomg‘a yetkurdi.
Munis mirob bu kitobini bir muqaddimavu besh bob va bir xotimag‘a bino etgak erkan. Muqaddimasi
Eltuzarxoni mag‘firatnishonning madhlariga mushtamal erkan. Ogahiy xotimasin tashlabdur, bas, faqir
muqaddimasin tashlab ondin bir miqdorni o‘z mavridida bayon etmakni munosib ko‘rdim. Munis
mirob xotimada ul asrdag‘i avliyoyi ulamoyi izomu ulamoyi kiromu umaroyi zavil ihtishomu
sohibdavlat beklar va zakiytab’ shoirlaru donishmand fozillaru falotunfitrat hunarmandlarning yana ul
ovonda zuhurg‘a yetgan ba’zi umuri g‘aribaning zikrin etmakchi erkan, Olloqulixon aytmaydurlarkim,
oning xotimasin ham muallifning maqsudicha bayon etgil. Bu kunda faqirg‘a ul qudrat yo‘qdur,
tokyam, xotimani ul zoti shariflarning holatlari zikri bila tamgom eta olg‘ayman, ne uchunkim, ul
voqeot kitobat qaydig‘a kirmay qolibdur. Bu’di ahd sababidin oni bilur kishi ham yo‘qdur, darig‘kim,
umr qisqadur. Agar onga «Ravzat us-satfo» tar.jimasin buyurmasalar, kitobin maqsudicha tamom etar
erdi. Ammo, Ogahiy ham Munis mirobning birodarzodasi va dastparvardasi erdi va oning uslubida
majozu istiora bilan so‘z bayon etar erdikim, kalomining diqqati sababidin omma xalqi maolin fahm
eta olmas erdilar. Ul ham bu yo‘sinda du bora so‘z boshlab, Olloqulixondin to Muhammad Rahimxoni
jannatmakoni soniyngang zamonlarig‘acha har xonning voqeotin bir mujalladda bayonetib, har birin
bir ism bila mavsum etdi va ul hazratning ayyomi saltanatlaridin ham kam besh—etti yilning voqeotin
tahrir silkiga chekti. Mundin sahl zamon o‘tgandin so‘ng sanayi ming ikki yuz to‘qsonda tovuq yili va
javzoning oxiri erdi, Kaufman otlig‘ guburnatur rus lashkari bila kelib Xorazmni sulh bila soldi. Faqir
ul hodisot zikrin o‘z mavridida kitobat qayddag‘a kirguzgusidur, inshoollohi taolo. Bu voqeotdin bir
yil miqdori o‘tgandin so‘ng, Ogahiy ham rahili olami baqo bo‘ldi. Alholkim, sanayi ming uch yuz
yigirma to‘qquzdadur, taqriban, qiriq ikki yilning voqeasi tahrir qaydig‘a kirmay qoldi, emdi faqirning
zimmasiga havoladur. Chun faqir, amri oliy muqtazssicha, bu nusxalarning maolin ommafahm etib,
borin bir mujalladga jam’ qilmoqg‘a ma’mur bo‘ldim. Hammasin o‘n olti bobg‘a mushtamal etib,
«Shajarayi Xorazmshohiy» ismi bila mavsum etdim. Alloh taolo muning og‘ozin anjomig‘a
yetkurmakimni nasib etgay, omin! Yorab ul-olamin, fasharal’tu lihozal amra valloh ul-hodiy ilo sabil
ul-rashod.
23
Liamrihil oli— oliy amr yuzasidan, sababidan
Muhammad Yusuf Bayoniy. Shajarayi Xorazmshohiy
Do'stlaringiz bilan baham: | 
