SIKLOMETIAZID
Cyclomethiazidum
3- siklopentilmetil-6 xlor-7- sulfamoil-3,4-
digidro-1,2,4 benzotiadiazin-1,1-dioksid
Siklometiazid hidsiz yoki juda kuchsiz hidli, oz yoki biroz sarg‘imtir oz kristall kukun, suvda va
xloroformda deyarli erimaydi, atseton va 95 %li spirtda eriydi. U 234—240°S haroratda
suyuqlanadi.
Xlorbenzolsulfamid va benzotiazin qator preparatlarning chinligi quyidagi umumiy reaksiyalar
yordamida aniqlanadi. Masalan, ularning, barchasining tarkibidagi organik birikkan
oltingugurtni, preparatni konsentrlangan nitrat kislota bilan qaynatish yordamida parchalab,
sulfat ioniga o‘tkazib va uni bariy sulfat oq cho‘kmasi holida cho‘ktirib aniqlanadi.
Furosemid, oksodolin, dixlotiazid va siklometiazidlarning tarkibidagi organik birikkan xlor va
oltingugurtni, yutuvchi suyuqlik sifatida 6 % li vodorod peroksid eritmasi solingan maxsus
kolbada kislorod atmosferasida kuydirib, so‘ngra suyuqlikda paydo bo‘lgan xlor va sulfat
ionlarini tegishli muhitda kumush xlorid va bariy sulfat holida cho‘ktirib aniqlanadi. Bu usuldan
Farmakopeya maqolasi ko‘rsatmasi bo‘yicha, oksodolinning chinligini hamda xlor ioni asosida
merkurimetrik usulda. uning miqdorini aniqlashda foydalaniladi.
Preparatlardagi organiq birikkan xlor atomini yana Belshteyn usuli bo‘yicha ham aniqlanadi.
Bunda mis simchasi ustiga olingan quruq preparat namunasi alangaga tutilsa, uning rangsiz
qismini yashil rangga bo‘yaydi.
Bu yerda o‘rganilayotgan barcha preparatlarning kukun holidagisini natriy gidroksid bilan
aralashtirib qizdirilganda, ammiak ajratib chiqaradi. Uni hididan yoki qizil lakmus qog‘ozini
ko‘k rangga bo‘yashi orqali aniqlanadi. Reaksiyani furosemid misolida quyidagi tenglama
bo‘yicha ifodalash mumkin:
Pharmaceutical chemistry
Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
169
Ammoniy sulfamatni eritmadagi natriy nitritning ortiqchasini parchalash uchun qo‘shiladi.
Furosemidning chinligi spektrofotometrik usul bo‘yicha ham aniqlanadi. Uni 0,01 mol/l
natriy gidroksiddagi 0,008% li eritmasining 300 dan 390 nm to‘lqin uzunlik sohasidagi
maksimum nur yutishi 365 nm to‘lqin uzunligida bo‗ladi.
Oksodolin kontsentrlangan sulfat kislota ta'sirida sariq rangga bo‘yaladi. Preparatning
rangga kirishi, uning molekulasidagi izoindol halqasida o‘zgarish vujudga kelishi
hisobiga, deb tushuniladi.
Dixlotiazid va siklometiazidning chinligi, ularni og‘ir metall tuzlari, jumladan mis va
kobalt tuzlari bilan har xil rangga bo‘yalgan birikmalar hosil qilishi bo‘yicha ham
aniqlanadi. Masalan, dixlotiazid kobalt xlorid eritmasi ta'sirida havo rangli, mis (II) -
sulfat ta'sirida esa yashil-havo rangli cho‘kma hosil qiladi. Siklometiazid kobalt xlorid
bilan dixlortiaziddan farqlangan holda, avval och binafsha, biroz turishi bilan och
zangori-kulrangga o‘tib ketadigan cho‘kma hosil qiladi. Siklometiazid mis (II) -sulfat
bilan hosil qilgan birikmasi oq cho‘kma holida cho‘kadi, ushbu reaksiya orqali uni bu
yerda ko‘rilayotgan boshqa sulfamid preparatlardan farqlanadi. Dixlotiazid va
siklometiazidni og‘ir metallar bilan tuz hosil qilishi, ulardagi kislota xossaga ega
sulfamid guruhi hisobigadir. Reaksiyani amalgaoshirishdan avval, preparatni
suvda eruvchan natriyli tuziga o‘tkaziladi. Dixlotiazid misolida reaksiya quyidagi tenglama
boyicha ifodalanadi:
Pharmaceutical chemistry
Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
170
Dixlotiazidni yana azobo‘yoq hosil qilish reaktsiyasi bo‘yicha ham aniqlash mumkin. Buning
uchun avval uni natriy gidroksid bilan ma'lum vaqtgacha qaynatib parchalantiriladi.
Hosil bo‗lgan 3-xlor-disulfamidanilinni xlorid kis-lota ishtirokida natriy nitrit bilan
diazotirlab, so‗ngra v-naftolning ishqordagi eritmasidan qo‗shib, to‗q qizil rangli azobo‗yoq
hosil qilinadi.
Siklometiazidning chinligini aniqlashda ham azobo‘yok hosil qilish reaktsiyasidan foydalanish
mumkin.
Furosemid, oksodolin, dixlotiazid. va siklometiazidning miqdori turli usullar bo‘yicha
aniqlanadi. Masalan, furosemidning miqdori suvsiz muhitda kislota-asos titrlash usuli bo‘yicha
aniqlanadi. Bunda ma'lum miqdordagi preparatning dimetilformamiddagi eritmasi bromtimol
ko‘ki indikatori ishtirokida suyuqlik ko‘k rangga bo‘yalguncha natriy gidroksidning 0,1 mol/l
eritmasi bilan titrlanadi.
Furosemidning tabletkalardagi miqdori suvli muhitda neytrallash usuli bo‘yicha aniqlanadi.
Bunda preparatning ma'lum miq
doriga aniq va ortik hajmda natriy gidroksidning 0,1 mol/l
eritmasidan qo‘shib, so‘ngra uning reaksiyaga kirmay qolgan ortiqchasini xlorid kislotaning 0,1
mol/l eritmasi bilan fenol qizil indikatori ishtirokida suyuqlik sariq rangga o‘tguncha titrlanadi.
Pharmaceutical chemistry
Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
171
Furosemidning miqdorini yana undagi azot asosida Keldal usuli bo‘yicha ham aniqlanadi.
Oksodolin miqdorini undagi organik birikkan xlor asosida merkurimetrik usul bo‘yicha
aniqlanadi. Buning uchun, yuqorida aytib o‘tilganidek, ma'lum miqdordagi preparatni vodorod
peroksid solingan maxsus kolbada kislorod atmosferasida kuydiriladi, so‘ngra suyuqlikda hosil
bo‘lgan xlor ionini nitrat kislota va difenilkarbazon indikatori ishtirokida suyuqlik och binafsha
rangga o‘tguncha si-mob (II)-nitratning 0,02 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.
Farmakopeya maqolasi talabiga ko‘ra siklometiezidni uning tarkibidagi azot asosida
Keldal usuli yordamida aniqlanadi. Preparatni tabletkalarda 271 nm to‘lqin uzunligida
spektrofotometrik usulda optik zichligini o‘lchab ham aniqlanadi. Siklometiazidning miqdorini
yana quyidagi kimyoviy tenglama bo‘yicha potentsiometrik titrlash usuli bilan aniqlanadi.
Ma'lum miqdordagi preparatning spirtdagi eritmasiga ekvivalent xajmda 0,1 mol/l xlorid kislota
va gidroksilamin gidroxlorid solingan kolbani qaytarma sovutgichga ulangan holda qaynatib
gidrolizlantiriladi. So‘ngra gidrolizga olingan xlorid kislota va reaktsiya natijasida ajralib
chiqqan qo‘shimcha xlorid kislotaning umumiy miqdori titrlanadi.
14
11.
14
A.N.Yunushodjaev, Q.A.Ubaydullaev va b. Farmatsevtik kimyo. Toshkent,
«Extremum press», 2011
Pharmaceutical chemistry
Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
172
Furosemid, oksodolin, dixlotiazid va siklometiazid asosan diuretik hamda gipotenziv ta'sirga ega
bo‘lib,ular o‘zaro ta'sir kuchi va muddati bilan farqlanadi. Masalan, siklometiazid dixlotiazidga
nisbatan taxminan 100 marta faol ta'sir ko‘rsatadi, shuning uchun ham uni 100 marotaba kam
doza beriladi. Oksodolin o‘zining birmuncha uzoq muddat diuretik ta'sir ko‘rsatishi bilan
farqlanadi. Furo-semidni diuretik va antigipertenziv modda sifatida 0,04 g dan ichiriladi yoki 1
% li eritmasidan 0,02 g miqdorida mushak orasiga yoki venaga yuboriladi. Furosemid tabletka
holida 0,04 g dan yoki 2 ml dan 1 % li eritmasi ampulalarda chiqariladi.
Oksodolinni diuretik modda sifatida hamda gipertoniya kasalligini davolashda 0,025 g dan 0,1 g
gacha ichiriladi. Uni 0,05 g dan tabletkalarda chiqariladi.
Dixlotiazidni diuretik hamda gipertoniyaga qarshi modda sifatida 0,025—0,05 g dan ichiriladi.
Uni tabletkalarda 0,025 va 0,1 g dan chiqariladi.
Siklometiazidning qo‘llanishi dixlortiazidnikiga o‘xshash bo‘lib, uni 0,0005 g dan ichish uchun
beriladi. Preparat 0,0005 g dan tabletkalarda chiqariladi.
Bu erda ko‘rilayotgan preparatlarning barchasi. O‘zi mahkam berkitilgan idishlarda «B» ro‘yxati
bo‘yicha saqlanadi. Oksodolin va siklometiazidni salqin va qorong‘i joylarda saqlash talab
qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |