Kimyo-texnologik jarayonlar muvozanati.
Ma’lumki, hom ashyoni tashkil qiluvchi moddlar qatori, mahsulotni tashkil
etuvchi moddalar ham o‘zaro reaksiyaga kirishishi mumkin, ya’ni bir vaqtning
O‘zida to‘g‘ri va teskari reaksiyalar ketishi mimkin va ular tezliklari teng
bO‘lgan vaqtda kimyoviy muvozanatdagi erishini va u moddalar
konsentratsiyasi, harorati va bosimi doimiy bo‘landa – o‘zgarmasdir.
Massalar ta’siri qonuniga muvofiq:
mA + nB pC + qD bo‘lsa,to‘g‘ri reaksiya tezligi:
V
1
= K
1
[A]
m
[B]
n
Teskari reaksiya tezligi:
V
2
= K
2
[C]
p
[D]
q
Muvozanat sharoitida: V
2
= V
1
K
2
[C]
p
[D]
q
= K
1
[A]
m
[B]
n
K
1
va К
2
- tezlik konstantalari, К – muvozanat konstantasi va u haroratga
bog‘liqdir.
Vant-Goff tenglamasiga muvofiq muvozanat konstantasi: haroratga
quyidagicha bog‘liqdir:
2
ln
RT
q
dT
K
d
p
MK
К
мк
- muvozanat konstantasi; Т –
0
К harorat; q
p
- reaksiyani issiqlik effekti
va uni Tga nisbatan tenglamasi Kirx-Goff tenglamadan topiladi. 12 mol modda
uchun q
p
= C
p
*ΔT; C
p
= f(T); q
p
= f(T)
Vant-Goff tenglamasi integrallab:
lnK
MK
= f(T) topiladi; Bu yerda integral doimiysi, К
мк
- har xil ifodalanishi
mumkin:
59
К
мк
-
;
]
[
]
[
]
[
]
[
n
P
P
P
P
B
m
B
q
d
p
c
К
с
=
;
]
[
]
[
]
[
]
[
N
B
m
A
q
D
p
c
C
C
C
C
ΔN = [q + p]-[m+n];
K
N
=
;
]
[
]
[
]
[
]
[
n
B
m
A
q
d
p
c
N
N
N
N
K
MK
= P*K
N
Kimyo-texnologik jarayonlarni issiqlik kirim-chiqim hisoblari
Odatda kimyo-texnologik jarayonlar uchun energiyani saqlash qonuni
asosida issiqlik balans tuziladi: uning umumiy tenglamasi:
Q
кирим
= Q
чиҚим
Issiqlik balansi doimiy tuxtovsiz harakatdan apparatdan (jarayonlar) uchun
odatda ma’lum bir vaqt birligida (kol./soat, kal./kun, kkal./soat, kkal./kun yoki
dj/soat, kdj/kun,), davriy (to‘xtab-to‘xtab harakatlanuvchi) jarayonlar uchun shu
sikl vaQti uchun tuziladi.
Q
Қ
+ Q
c
+ Q
г
+ Q
ф.у.
+ Q
p
+ Q
т.к.и.
= Q
/
к
+ Q
/
..
.
/
/
.
.
/
/
и
ч
т
P
у
ф
г
c
Q
Q
Q
Q
Bu yerda: Q
Қ
, Q
c ,
Q
г
– apparatga qattiq, suyuq, gaz moddalar bilan
kiritiladigan issiqlik; Q
Қ
/
, Q
c
/
,
Q
г
/
- qattiq, suyuq, gaz holdagi maxsulot,
reaksiya yarim maxsulotlari, reaksiyaga kirishaolmay qolgan dastlabki moddalar
issiqligi; Q
ф.у.
ва Q
ф.Ў
/
- issiqlik chiqarish yoki yutilioshi bilan fizik o‘zgarishlar
issiqligi. Q
p.
ва
Q
p
/
-endo, ekzotermik reaksiyalar issiqligi; Q
т.к.и.
ва Q
т.к.и.
/
-
apparatga tashqaridan kiritiladigan va tashqariga chiqariladigan issiqlik miqdori.
Q
Қ
, Q
c,
Q
г
;Q
/
к
,Q
/
/
г
c
Q
larni quyidagicha xisoblash mumkin:
Q = Gct = kg/soat; kkal/kg*grad.; kkal/soat.
Gazlar issiqlik sig‘imini Т
0
К uchun:
C = C
0
+ a
1
T + a
2
T
2
;
C
o
, a
1,
a
2
- kitoblardan olinadi.
Aralashma issiqlik sig‘imi:
С
ар
=
...
...
3
2
1
3
3
2
2
1
1
G
G
G
c
G
c
G
c
G
Q
ф.у
= G
1
r
1
+ G
2
r
2
+ G
3
r
3
+ …
60
r
1
,r
2
,r
3
- fazaviy o‘zgarish issiqliklari (kondensatsiya, kristallanish, эриш,
Gess qonuniga muvofiq reaksiya issiqlik effekti q
p
0
(standart sharoit
Т=298
0
С (+25
0
); Р=1 atm uchun) reaksiya natijasida hosil bO‘lgan moddalr
yaratilish issiqliklar yig‘indisidan, reaksiyaga kirishuvchi moddalar yaratilish
issiqliklari tengdir: А + В == С + D +q
p
izobar sharoitda:
q
0
P
= (q
ярат.D
+ q
ярат.Е
) - (q
ярат.А
+ q
ярат.В
)
q
0
.
ярат
= -ΔH
0
Nerxst tenglamasiga muvofiq har xil Tda q
p
:
q
p
= q
0
P
+ Δa
c
T + 1/2Δa
1
T
2
+ 1/3Δa
2
T
3
Q
t.k.i.
= GcΔt, yoki Q
t.k.i.
= К
n.a.k.
F(t
is
- t
sovuk
)
Yoqilg‘ilarni yoqish issiqligi. Mendeleyev tenglamasiga muvofiq:
Q
ё.ё.и.
= 339,3*с + 1256*Н – 109(0 - S) – 25,2(9Н +W)
С, Н, О, S –uglerod, vodorod, kislorod, oltingugurt % miqdorlari.
W – nomlik % miqdori.
G
1
= 105 ohaktosh va koksdan iborat bo‘lgan shixtani kuydirishda
aniqlansin: 1) tarkibida а = 91% С, в = 7% ?, с = 2% suv bO‘lgan koks sarfi; 2)
O‘choq gazi % tarkibida; 3) Kuydirish reaksiyasi issiqligi, agarda moddalarning
hosil bo‘lish issiqliklari quyidagicha bo‘lsa:
Q
CaCO3
= 1206000 kDj/kmol; Q
CaO
= 635100 kDj/kmol;
Q
CO2
= 393510 kDj/kmol;
Ohaktoshni parchalanish darajasi х = 95,0 va α = 1,4 marta ko‘p bulayotgan
bulsa;
Yechim: 1) 1 kmol, ya’ni 100 kg oxaktoshni termik parchalanishi
CaCO
3
CaO +CO
2
–Q
Issiqligi Q
1
=Q
CaO
+ Q
CO2
– Q
CaCO3
=635100 +393510 –1206000 = 177390
kDj/kmol.
Pargalanish darajasi e’tiborga aniksa
Q
2
=Q
1
100
Х
=(-177390) 0,95 = - 168520kj/kmol
61
YA’ni shuncha issiqlik 100kg yoki 1 kmol ohaktoshni kuydirish uchun
keark ekan, ya’ni reaksiya endotermik ekan.
Toza uglerod yonish issiqligi q
c
= 32784 кДж/ кг бЎлса G1 = 105
oxaktoshni kuydirish uchun kerak bO‘lgan issiqlikni (agarda uglerod tuliq yonsa)
hosil qiluvchi uglerod miqdori:
G
2
=
кг
q
G
Q
c
514
100
32784
10000
168520
100
1
2
uglerod
Agarda koksdagi uglerod miqdori a = 91% С bo‘lsa, koks sarfi:
G
3
=
кг
a
G
564
91
100
514
100
2
koks.
2.O‘choq gazi % tarkibini aniqlash: (СО
2
+ О
2(ozod)
+ N
2
) СО
2
miqdori:
а) СаСО
3
= СаО + СО
2
– Q
1
Б) С + О
2
= СО
2
+ Q
2
10т ohak tosh parchalanganda chiqadigan СО miqdori:
100kg СаСО
3
__ 22,4м
3
СО
2
10000 kg СаСО
3
__ V
1
V
1
=
2
3
1
2128
100
%
100
10000
4
,
22
%
95
100
%
100
4
,
22
СО
м
кг
кг
кг
G
х
Б) 514 uglerod yonganda СО2:
V
2
=
2
3
2
5
,
959
12
4
.
22
СО
м
кг
G
hosil bO‘ladi.
Barcha СО
2
: V3 = V1 + V2 = 2128 + 959,5 = 3087,5 м
3
СО
2
Kislorod miqdori :
Koks yoqish uchun СO2 miqdoriga teng O2 miqdori:
V
4
= V
2
= 959.5м
3
О
2
Agarda α = 1,4 ligini e’tiborga olsak, О
2
miqdori:
V
5
= V4*α = 959.5*1.4 = 1343.3 м
3
О
2
Reaksiyaga kirishmay qolgan ozod O2 miqdori:
V
6
= V
5
– V
4
= 1343.3 – 959.5 = 383.8 м
3
О
2
Havo bilan kiradigan N
2
miqdori:
62
V
7
=
7
.
5060
%
21
%
79
2
2
5
O
N
V
м
3
N
2
Shunday qilib, o‘choq gazi tarkibi:
СО
2
= V
3
= 3087.5 м
3
yoki Р
СО2
= 36,2%(h)
O
2
= V
6
= 383.3 м
3
Р
О2
= 4,5% (h)
N
2
= V
7
= 5060.7 м
3
Р
N2
= 59.3% (h)
Jami:8532м
3
Р = 100%
Do'stlaringiz bilan baham: |