Jismoniy tarbiya

4  —  T.  Usmonxo'jayev  va  boshq.
49

---

Harakat  faoliyatlariga  o ‘rgatish  jarayonida,  faqat  t a ’lim  va 
tarbiya  vazifalarigina  emas,  sog‘lomlashtirish  ham   birga  qo'shib 
olib  boriladi.  Birorta  u m u m ta ’lim  predmetlarida  sog‘lomlash- 
tirish  vazifasi  bunchalik  ochib  berilgan  emas.
Harakat  faoliyatlariga  o ‘rgatishda  t a ’lim  vazifasi  ham   o ‘z 
xususiyatlariga  ega.
0 ‘quv  m aterialini  o ‘zlashtirib  olish  ja ra y o n inin g   asosiy 
k o m p o n e n ti  (tarkibiy  qismi)  o ‘q u v c h ila rn in g   faol  h arak a t 
faoliyatlaridan  iborat.  Ularning  o ‘quv -m eh n at  faoliyati,  poten- 
sial  jismoniy  kuchlarni  sarflashni  talab  etadi.  Shunday  ekan, 
o ‘qu vch ilar  o ‘quv  faoliyatlarining  b a ’zi  b ir  q o nu n iy atlarin i 
tushunish  u ch u n ,  ularning  um um iy  ish  qobiliyatini  hisobga 
olish  zarur.
Ishchanlik  qobiliyati  bir  necha  omillarga  bog‘liq:  merosiy, 
hayot  jarayonida  o ‘zlashtirib  olingan  va  aniq  sharoitda  faoliyatni 
b o s h q a ris h   usuli.  Bu  o m illa r   q a n c h a   riv o jlan g an   b o 'ls a , 
odam ning  ish  qobiliyati  shuncha  ortadi.  Oddiy  sharoitda  odam 
o ‘zining  t o ‘liq  ish  qobiliyatidan  foydalanmaydi,  bir  qismini 
ehtiyotdan  (zaxirada)  ushiab  turadi,  zarur  b o ‘lgandagina  uni 
ishlatadi.
H arakat  faoliyatlariga  o ‘rgatishning  boshqa  xususiyatlari 
harakat  malakalarining  sistemasini  vujudga  keltirishdan  iborat. 
F aq at  harakat  faoliyatlari  tizim igina  o ‘quvchining  jism o n iy  
tayyorgarligini  aniqlaydi.  A m m o   k o ‘pgina  sistema  variantlari 
mavjud.  U lar  jism oniy  tarbiyaning  qaysi  maqsadga  y o ‘nal- 
tirilganligi  va  uning  aniq  vazifasiga  bog‘liq  holda  tanlanadi.
U c h in c h i  xu su siy ati  —  h a r a k a t  s ifa tla r  m a jm u y in in g  
rivojlanishi  bilan  bog‘liqligi,  ikki  y o ‘nalish  orqali  amalga  oshi- 
riladi:  1)  harakat  malakasining  shakllanishi  harakat  sifatlari- 
ning  bir  vaqtda  rivojlanishi  bilan  uzluksiz  bog‘liq;  2)  harakat 
sifatlar  malakasining  o ‘ziga  xos  rivojlanishi  boshqa  sifatlarning 
rivojlanishi  bilan  bir  vaqtning  o ‘zida  samaradorlik  bilan  amalga 
oshadi.  Masalan,  qisqa  masofaga  yugurishga  o ‘rgatishda  tezlik 
rivojlantiriladi,  lekin  tezlikning  o ‘zi  kuch  va  chidamlilikning 
samarali  rivojlanishi  orqali  sodir  b o ‘ladi.
Harakat  faoliyatlariga  o ‘rgatishning  natijasi  jismoniy  m a ’rifiy 
va  jism oniy  rivojlanishda  erishilgan  natija  darajasiga  qarab 
aniqlanadi.  Pedagogik  jarayonni  to ‘g ‘ri  tashkil’etish  orqali  bilim­
lar  sistemasini  va  harakat  faoliyatlarini  o*zla|htirish,  jismoniy 
rivojlanish  ko‘rsatkichlarining,  albatta,  ortishij  kuzatiladi.