Jismoniy tarbiya

Darsning  asosiy  qismi
Asosiy  qismning  vazifalari  quyidagilardan  iborat:
—  m a ’lum  dars  rejasida  ko'rsatilgan  jismoniy  mashqlarni 
bajarish  jarayonida  o'quvchilarda  bilim,  bajara  bilishlik  va  malaka 
hosil  qilish;
—  o'quvchilarni  mustaqil  jism oniy  mashqlarni  bajarishga 
o'rgatish;
—  m u r a k k a b   jis m o n iy   m a s h q la r n i  bajarish  ja r a y o n id a  
shug'ullanuvchilarning  qom atini  shakllantirish;
—  jism oniy  sifatlarni  tarbiyalash,  rivojlantirish;
—  shug'ullanuvchilarning  ruhiy  va  estetik  tarbiyalanishiga, 
irodasini  mustahkamlashiga  yordam  berish;
—  o'quvchilarning  sport  yutuqlari  darajasini  oshirish.
Bu  vazifalar  darsning  asosiy  qismida  bajariladi.  Birinchi 
navbatda,  o'qituvchi  o'quvchilarning  ijodkorligini  rivojlantirish 
u ch u n   qulay  vaziyatni  vujudga  keltirishga  intilmog'i  zarur.  U 
d o im o   tashabbuskorlikni,  faol,  o 'z a r o   o'rgatishni,  ra g 'b a t- 
lantirib  borib,  o'quvchi  yo'l  qo'ygan  xatolari  bo'yicha  hiso- 
botini  eshitib  borishi  kerak.
Asosiy  qismda  o'qituvchi  jismoniy  yuklamalarni  m e ’yoriga 
y e t k a z is h i,   m a s h q l a r n i  q a y t a la b   b a ja r is h   s o n in i  15—20 
martaga,  yangi  o'rganayotganlarini  30—40  martagacha  oshi- 
rishi  kerak.  Buning  u c h u n   imkoniyat  bo'lg an   sharoit,  moddiy 
bazadan  foydalanish  zarur.
T o z a   h avoda  darsni  o 'ta y o t g a n d a   shu n i  y o d d a  tutish 
kerakki,  sovuq  havoda  uzoq  tushuntirm ay,  qisqa  ko'rsatish, 
jadal  mashqlar  bilan  ta ’minlash  zarur.  Issiq  havoda  organizmni 
o 'ta   qizishdan  saqlab,  soyaga  o'tish,  o'quvchilar  holatiga  diqqat 
bilan  e ’tibor  berib,  jadal  mashqlarni  yengil,  oson  mashqlar 
bilan  almashtirib  borish  zarur.
Markaziy  Osiyo  respublikalarining  sharoitida  yil  davomida 
toza  havoda  dars  o'tish  mumkin.  Buning  uchu n   Davlat  ta ’lim 
standartlari  va  uning  dasturidagi  gimnastika  bo'limini  hal  etish 
u c h u n   ochiq  maydonda  gimnastik  snaryadlar  mavjud  bo'lishi 
shart.  Lekin  ob -h avo   tez  o 'zg aru v ch a n   bo'Iganligi  sababli,
104

---

ikkinchi  chorakning  dekabr  oyi  ham da  uchinchi  chorakning 
yanvar,  fevral  oyining  birinchi  o 'n   kunligida  b a ’zi  bir  darslarni 
(asosan,  gimnastika  b o ‘limini)  sportzalga  rejalashtirish  m a q ­
sadga  muvofiqdir.
S port  snaryadlarini  o ‘rnatish  va  ularni  yig‘ishtirib  olish 
dars  davomida  amalga  oshirilishi  kerak.  Bu  yerda  faqat  keyingi 
d arsg a  xalaq it  b e r a d ig a n   sp o rt  s n a ry a d la rin i  y ig ‘is h tirish  
m u m k in .  S p o rt  s n a ry a d la rin i  o 'r n a t i s h ,   a s b o b - a n jo m la r n i 
tayyorlash  navbatchi  va  darsdan  vaqtincha  ozod  qilinganlar 
t o m o n i d a n   b a j a r ili s h i  ta v siy a   e t ila d i .   0 ‘q i t u v c h i   s p o r t 
snaryadlarini  o ‘rnatish  va  ularni  yig‘ishtirib  olishda  musobaqa 
tashkil  etishi  m u m k in .  M a s h g ‘ulot  jo y id a  maxsus  ta x tad a 
o'quvchilar  faoliyatini  tartibga  soluvchi  o ‘quv  kartochkalarini 
q o ‘yishi  mum kin.
D arsning  asosiy  qism ida  darsga  q o ‘yilgan  vazifalarning 
soniga  qarab,  sinfdagi 
0
‘quvchilar  soni,  sharoit,  imkoniyat, 
albatta,  hisobga  olinishi  kerak.
D arsd a  h a ra k a tla r  (m o to r)  zichligini  oshirishga  d o im o  
harakat  qilish  talab  etiladi.
Darsning  asosiy  qismi  samaradorligining  asosiy  sharti  eng 
qulay,  j o ‘shqin  holatni  t a ’minlashdan  iborat.  Ijobiy  j o ‘shqinlik 
faqat  o'rgatishga  ta ’sir  etibgina  qolmasdan,  jismoniy  sifatlarni 
ham   muvaffaqiyatli  takomillashtiradi.  J o ‘shqinlikka  o ‘yinlar, 
musobaqa,  texnik  manbalarni,  ko‘rgazmali  qurollarni  qo'llash 
orqali  erishiladi.  Bu  rcjada  musiqa  juda  yaxshi  yordam  beradi. 
B o la la r   m a s h q l a r n i  b ir   m a r o m d a ,   m c ’y o rid a   b a ja ris h g a  
o ‘rganadilar.
H ar  bir  dars  o'quvchilarning  jismoniy  sifatlarini  tarbiya- 
lashga  yordam  berishi  kerak.  Ularning  rivojlanishini  o'rganish 
jarayonidan  ajratib  bo'lmaydi.  O'quvchi  u  yoki  bu  jismoniy 
m a s h q n i  o ‘z la s h tir ib   olib,  b ir   v a q tn in g   o 'z i d a   jism o n iy  
sifatlarini  ham  rivojlantirib  boradi.  A m m o  bu  jarayon  notabiiy 
bo'lmasligi  kerak.  H ar  qanday  sifatni  unga  taalluqli  bo'lm agan 
m ashqlarsiz  tarbiyalash  m u m k in   emas.  O 'qu vch ig a  doim iy 
talabni  oshirib  borish  uning  jism oniy  rivojlanishiga  yordam  
beradi.
Biroq  zaruriy  b o 'lg a n   tezlik,  k u ch,  ch id am ,  cpchillik, 
egiluvchanlik  darajasiga  ega  bo'lish  yetarli  emas.  Darsning  oxirgi 
qism ida  beriladigan  maxsus  m ashqlar  zarur.  Shu  maqsadda 
tetiklantiruvchi  mashqlar  bajarish  keng  qo'llaniladi.
Jismoniy  sifatlarni  rivojlantirish  bo'yicha  ishlarni  natijaga 
erishish  zaruriyati  nuqtayi  nazaridan  qarab,  jismoniy  mashq-
105

---

lar  tcxnikasini  o ‘zlashtirib  olishning  sharti  sifatida  qaram oq 
zarur.  Masalan,  sakrashda  yaxshi  natijalarga  erishish  uch u n  
yiiqori  darajada  tezlik-kuch  sifati  va  egiluvchanlik  zarur.
Darsning  asosiy  qismida  q o ‘llanilgan  jism oniy  m ashqlar 
kuch  va  chidamlilik  sifatining  rivojlanishiga  ijobiy  t a ’sir  etadi, 
yakunlov  qismidagi  mashqlar  muskullarni  b o ‘shashtirishga  olib 
kelib,  o'quvchilarga  egiluvchanligini  takomillashtirish  imkonini 
be rad i.  Chidamlilik  uzoq  masofalarga  yugurishdan  foydalanilgan 
darslarda  yaxshi  rivojlanadi,  kuchni  tarbiyalash  u c h u n   eng 
yaxshi  sharoit  gim nastik  mashqlarni  q o'llanganda,  epchillik 
sport  va  harakatli  o ‘yinlar  jarayonida  vujudga  keladi.
M ash g ‘u lo tn in g   asosiy  qismi  sam arad o rlig in in g   zaruriy 
sharti  —  o ‘quvchilar  to m onidan  topshiriq  mashqlarni  t o ‘g ‘ri 
bajarilishini  o ‘qituvchi  tom onidan  diqqat  bilan  kuzatilishi  va 
ularni  baholashdan  iborat.  Darsning  harakat  zichligi  u n u m - 
dorligi  qisman  pasayib  ketishidan  q o ‘rqm asdan,  pedagoglar 
y o ‘l  q o ‘yilgan  xatolarni  o ‘z  vaqtida  t o ‘g ‘rilab,  zaairiy  tuza- 
tishlarni  kiritib  borishi  kerak.  C hunki  darsning  unumdorligi 
birdan  bir  maqsad  b o ‘lib,  yaxshi  natijalarga  olib  keladi.