Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari



Download 5,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet65/529
Sana26.09.2021
Hajmi5,65 Mb.
#185777
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   529
Bog'liq
Raqamli iqtisodiyot-Darslik-18.02.2020

Blokcheyn – bu tranzaksiyalarning taqsimlangan ma’lumotlar bazasi bo‘lib, 

uni  juda  katta  va  markazlashmagan  «grossbux»  bilan  solishtirish  mumkin.  Unda 

internetning  imkoniyatlari  tufayli,  ma’lumotlar  va  kattaliklar  shaffof  xolda 

himoyalanganlar va avtonom ravishda saqlanadilar. Ammo bu jarayonlarni nazorat 

qiladigan markaziy organ mavjud emas. Ma’lumotlar saqlanadigan kitob esa aktiv, 

xronologik  tartibda  tuzilgan,  taqsimlangan,  tekshiriluvchan  va  taqsimlangan 

ishonch  (konsensus)  asosida  falsifikatsiyadan  himoyalangan.  Tarmoqning  har  bir 

ishtirokchisi  kvazireal  muhitda  «grossbuk»ning  aktual  nushasiga  ega  bo‘ladi  va 

uning tarkibidagi  ma’lumotlar  vaqt  davomida  doimiy  ravishda  tarmoqdagi  barcha 

ishtirokchilararo  sinxronizatsiya  qilinadi.  Yuqoridagilardan  kelib  chiqqan  holda, 

blokcheyn texnologiyasi quyidagilarni amalga oshirishga imkon beradi deb hulosa 

chiqarishimiz mumkin: 

  Uchinchi tomonni  jalb  etmasdan turib,  tranzaksiyalarni  avtomatlashtirishga 

imkon beradi. 

  Blokcheyn ishonch va konsensusga asoslangan tizimdir. 

  Blokcheyn haqiqiylik va notarizatsiyani ta’minlab beruvchi infratuzilmadir. 

Blokcheyn tizimi asosida yotuvchi asosiy tamoillarga quyidagilarni misol 

qilib keltira olamiz: 

  Barcha  ishtirokchilar  orasida  taqsimlangan  hisob-kitob  jurnali 

tamoilida  tashkil  qilingan  taqsimlangan  grossbux  yoki  2.0  registr 




Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

bo’ladi. 



  Markazlashmaganlik va vositachilardan voz kechish – blokcheyn hech 

qanday  markazlashgan  organ  tomonidan  nazorat  qilinmaydi  va  ikki 

ishtirokchi orasidagi ishonch tizimida boshqa uchinchi shaxslarga o‘rin 

qolmaydi. 

  Konsensus: Tranzaksiyalarni qabul qilish yoki undan voz kechish fakti 

taqsimlangan  konsusning  natijasi  bo‘lib,  u  qandaydir  markazlashgan 

tashkilotning qarori emas. 

  O‘zgarmaslik  va  doimiylik:  Yozuvlarni  o‘zgartirish  yoki  yo‘qotish 

mumkin emas. 

  Taqsimlangan  ishonch  va  shaffoflilik:  ma’lumotlar,  amallar  va 

konsensus bir-biridan ajratilgan. 

Boshqacha  so‘zlar  bilan  aytganda,  blokcheyn  kollektiv  konsensus  asosida 

ishlash, juda katta va  ochiq  hisob-kitob  jurnali bilan  ishlash, markazlashmaganlik 

va taqsimlanganlik kabi hususiytlarga ega bo’lib, tizimdagi ishonchni, shaffoflikni 

va umumiylikni ta’minlab beradi. Shuni ham aytish kerakki, blokcheyn faqatgina 

bitkoin  va  efirium  tizimlari  blokcheynlaridangina  iborat  emas  va  qandaydir 

bittagina blokcheyn tizimi ham mavjud emas. Jahonda bir biriga bog’liq bo‘lmagan 

juda ko‘pchilik blokcheynlar bo‘lib, ular o‘zaro aloqada ham bo‘lishlari mumkin. 

Shunday qilib, blokcheynda u yoki bu amaliy dasturlar bilan ishlash bilan bog’liq 

bo‘lgan texnik xususiyatlar ham yuzaga kelishi mumkin. Blokcheyn texnologiyasi 

xozirgi  markazlashgan  boshqaruvdan  farqli  o‘laroq,  taqsimlangan  algoritmik 

ishonch  infratuzilmasini  yaratadi.  Shunday  qilib,  blokcheyn  o‘zida  taqsimlangan 

algoritmik ishonch infratuzilmasini yoki talab bo‘yicha konsensusni qamrab oladi. 

Ana  xuddi  shunday  xususiyatlari  tufayli,  ko‘pchilik  mutaxassislar  blokcheynni 

internet  bilan  solishtiradilar  va  natijada  blokcheynning  internetdan  afzalligini 

ta’kidlashadi. Quyida ikkala tizimni solishtirish natijalari keltirilgan: 

  Internet  aloqalarni  (aloqa  o‘rnatishni  va  munosabatlarni  ham

avtomatlashtirishga 

imkon 

beradi, 


blokcheyn 

esa 


tranzaksiyalarni 

avtomatlashtirib, uchinchi shaxslarni muomaladan chiqaradi. 




Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

  Internet markazlashmagan nashr tizimi, blokcheyn esa taqsimlangan ishonch 



tizimi. 

  Internet  nashr  infratuzilmasi,  blokcheyn  esa  tizimga  kirish  xuquqlarini 

tasdiqlash infratuzilmasidir. 

Internet  va  blokcheynning  rivojlanish  davrlari  1994-2015  yillarni  o‘z  ichiga 

olgani uchun, bu davrning natijalarini quyidagi misollarda ko‘rsatishimiz mumkin: 

1994 yil, Internet: 

  Shaxslararo muloqot 



  Avtomatik nashr 

  Elektron tijorat 



  Ijtimoiy tarmoqlar 

2015 yil, blokcheyn: 

  Markazlashmaganlik 



  Ishonch 

 

Qiymatga ega bo‘lgan narsalar bilan vositachilarsiz oldi-sotti qilish 



Shunday qilib, Internet va blokcheyn o‘rtasida hech qanday qarama-qarshilik 

yo‘k,  bu  yerda  faqat  texnologiyalar  rivojlanishidagi  farq  mavjud, 

xolos.Blokcheynni  yaratish  va  ishlatish  uchun  reestr  (bloklar  qatori,  masalan, 

bitkoin),  himoya  uchun  esa  kalitlar  vositasida  shifrlash,  konsensus  asosidagi 

algoritm va bir rangli  P2P (peer-to-peer) tarmoq (ya’ni, ishtirokchilar bir xildagi 



xuquqqa ega bo‘lgan markazlashmagan kompyuter tarmog’i)  kerak bo‘ladi. Endi 

sizning  bu  tizimga  ishtirokchilarni  qo‘shishingiz  blokcheyn  tizimining  ishlashi 

uchun  zarur  bo‘lgan  elementlar  hisoblanadai.  Misol  sifatida  bitkoinning 

blokcheynini olamiz va uning misolida blokcheynning xosil bo‘lishi, uning asosiy 

prinsiplari va ishlash jarayonini ko‘rib chiqamiz. Bunda blokcheynning ishlashini 

to‘rt bosqichga bo‘lgan xolda o‘rganib chiqamiz: 




Download 5,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   529




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish