Техник конструкциялаш ва моделлаш

Tokarlik  stanogi.  Duradgorlik  o‘quv  ustaxonalarida  TD-120  yoki  TSD-120  tipidagi  yog‘och 
ishlash  tokarlik  dastgohlari  o‘rnatiladi.  Yog‘och  ishlash  tokarlik  dastgohlari  yordamida  yog‘och 
materiallardan har xil aylanish sirtlariga ega bo‘lgan detallar, shakldor buyumlar tayyorlanadi. 
 
TD-120 tipidagi yog‘och ishlash tokarlik stanogining asosiy uzellariga stanina 1, oldingi babka 
2, ketingi babka 3 va tirgak 4 kiradi. TSD-120 tipidagi dastgohda bulardan tashqari o‘yuvchi moslama 
5 ham bo‘lib, uning yordamida o‘yish-teshish ishlari bajariladi. 
Stanina  dastgohning  tayanch-tutqich  uzeli  bo‘lib,  unga  dastgohning  qolgan  hamma  uzellari 
o‘rnatiladi.  Staninada  ikkita  o‘zaro  parallel  yo‘naltiruvchisi  bo‘lib,  ular  bo‘ylab  keyingi  babka  va 
tirgak bo‘ylama yo‘nalishda suriladi. 
Oldingi  babka  ishlanadigan  yog‘och  materiallarni  tutib  turadi  va  uni  aylanma  harakatga 
keltiradi. Oldingi babkaning shpindeliga pog‘onali shkiv kiydirilgan bo‘lib, unga tasma orqali elektrik 
dvigateldan  harakat  uzatiladi.  Tasmani  shkivning  turli  pog‘onalariga  almashtirish  yo‘li  bilan 
shpendelning aylanishlari  soni o‘zgartiriladi.  Shpindelga ishlanadigan  yog‘och materialni tutib  turish 
imkonini  beradigan  vilka,  planshayba,  ryumka-patron  o‘rnatiladi.  (Shpindelga  o‘z-o‘zidan 
markazlanuvchi uch kulachokli patron o‘rnatilsa, u vilka, plan-shayba va ryumka-patronlarning o‘rnini 
bosadi va bu bilan yog‘och materialni o‘rnatish vaqtidagi qiyinchiliklardan xoli bo‘linadi). 
 
Keyingi  babka  uzun  o‘lchamli  yog‘ochlarni  markazda  tutib  turish  va  keskich  (parma)larni 
o‘rnatish imkonini beradi. 
 
Yo‘nish,  qirqish  vaqtida  iskanalarni  tutib  (tirab)  turish  maqsadida  tirgakdan  foydalaniladi. 
Ishlanadigan  yog‘ochning  o‘lchamiga  va  unga  qanday  ishlov  berilishiga  qarab,  tirgakni  shpindelga 
parallel  yoki  ko‘ndalang  holda  staninaga  o‘rnatiladi.  Tirgak  hamma  vaqt  markazga  moslanib, 
ishlanadigan Yog‘ochga yaqin o‘rnatiladi. 
Ketingi babka va tirgak staninaning yo‘naltiruvchilari bo‘ylab oldingi babkaga nisbatan kerakli 
masofaga  surilgandan  so‘ng  tortqi  boltlar  yordamida  staninaga  qo‘zg‘almaydigan  qilib  qotirib 
qo‘yiladi. 

---

41 
 
 
 
 
 
Tayyorlanadigan  detal  va  buyumlarning  o‘lchamiga  qarab  ishlanadigan  yog‘ochlar  dastgohka 
turli  xil  moslamalar;  vilka  va  markaz,  planshayba,  ryumka-patron,  kulachokli  patronlar  (moslangan 
bo‘lsa)  yordamida  o‘rnatiladi.  Bunda  uzun  o‘lchamli,  kichik  diametrli  yog‘ochlar  vilka  va  markaz 
orasiga, qisqa o‘lchamli, kichik diametrli yog‘ochlar ryumka-patronga, qisqa o‘lchamli, katta diametrli 
yog‘ochlar esa planshaybaga o‘rnatiladi. 
 
Yog‘och ishlanadigan tokarlik dastgohlarida yo‘nish, qirqish ishlari maxsus tokarlik iskanalari 
yordamida  bajariladi.  Yo‘nuvchi  (reyer)  va  qirquvchi  (mayzel)  iskanalar  bo‘ladi.  Yog‘ochni  xomaki 
yo‘nish,  botiq  sirtlar  hosil  qilish,  ichki  sirtlarni  yo‘nib  kengaytirish  yo‘nuvchi  iskana  yordamida 
bajariladi.  Bu  iskana  nov  shaklida  bo‘lib,  tig‘i  yoysimon  ko‘rinishda  bo‘ladi.  Xomaki  yo‘nilgan 
sirtlarni  pardozlash,  qavariq  sirtlar  hosil  qilish,  tayyor  detallarni  qirqib  tushirish  ishlari  qirquvchi 
iskana yordamida bajariladi.