19
parametrlarini nazorat qilinadi. Tayyor buyumlarning davlat standartlarida, chizmalarda va texnik
sharoitlarda ifodalangan talablarga muvofiqligi tekshiriladi.
Texnologik jihatdan brak mahsulotga yо‘l qо‘ymaydigan nazorat sistemasiga faqatgina
о‘lchashlar emas, balki taqqoslash, defektoskopiya va sinash metodlari ham kiradi. Taqqoslashda
tekshirilayotgan buyum bilan namuna etalonining parametrlari kо‘rish yoki optik vositalar yordamida
qiyoslanadi. Defektoskopiya kо‘z ilg‘amas yoriqlarni, buyum detallari ichidagi g‘ovaklarni,
ekspluatatsiya vaqtida avariyalarga sabab bо‘ladigan nuqsonlarni aniqlash imkonini beradi. Buning
uchun nazoratning ultratovushli, rentgenli va boshqa moslamalari qо‘llanadi.
О‘lchash, taqqoslash va defektoskopiya metodlari detallarni buzmaydi, shuning uchun ularni
zararsiz metodlar deyiladi. Lekin, ba’zan buyum detallarining mexanik va fizik parametrlarini
aniqlash, ularning ekspluatatsion xossalarini baholash uchun sinalayotgan namunani buzishga tо‘g‘ri
keladi. Nazoratning bunday metodi zararli hisoblanadi. Namunaga mexanik ta’sir kо‘rsatiladi yoki uni
ekspluatatsiya sharoitida tekshiriladi. Mahsulotning tajriba namunalari albatta sinaladi.
Buyumlar va detallarning parametrlarini nazorat qilishda turli nazorat о‘lchash vositalari:
о‘lchash asboblari va priborlardan foydalaniladi. Sizlar ayrim о‘lchash instrumentlari (lineyka,
shtangensirkul, mikrometr va hokazolar) bilan maktab ustaxonalaridayoq tanishgansiz. Kо‘plab
mahsulot tayyorlanadigan ishlab chiqarishda maxsus nazorat - о‘lchov instrumentlari ham qо‘llaniladi.
Hozirgi ishlab chiqarishdagi buyumlar sifatini nazorat qilish sistemasida elektron – hisoblash
texnikasi keng qо‘llanmoqda. Shuning uchun о‘lchashlarda tegishli natijalarga erishish tezlashdi va
о‘lchashlardagi xatolar kamaydi. Avtomatik hamda yarimavtomatik nazorat sistemalari vujudga kelib,
ular о‘lchash uchun sarflanadigan vaqtni qisqartirmoqda va nazoratchining subyektiv baholashini
bartaraf qilmoqda.
Yuqorida kо‘rib chiqilgan nazorat-о‘lchashning majmuaviy tizimi mahsulotning sifatli bо‘lishini
ta’minlashga qaratilgan. Fan – texnika taraqqiyotini jadallashtirish sharoitida mahsulot sifatini oshirish
muammosi alohida ahamiyat kasb etadi. Sifatning pastligi, brak – kishilar mehnatiga hurmatsizlik
bilan munosabatda bо‘lish va moddiy resurslarni isrof qilishdir.
Zamonaviy korxonalarda (birlashmalarda) davlat qabulining joriy etilgani buyumlar sifatiga
qо‘yiladigan talablarning oshirilishini taqozo qildi. Davlat qabuli organlari faqat tayyor buyumlar
sifatini tekshirish bilan cheklanmay, butun ishlab chiqarish jarayonini – xom ashyolar, materiallar va
zagotovkalarni tashishdan boshlab tayyor mahsulotni iste’molchilarga yetkazib berishgacha nazorat
qilmoqda. Davlat qabuli vakillari har qanday texnologik operatsiyaning tо‘g‘ri bajarilishini, barcha
texnologik asbob – usukunalar, jihozlar va nazorat - о‘lchov vositalarining sozligi hamda
ishonchililigini tekshirishlari, qandaydir texnik sharoitlarga yoki davlat standarti talablariga rioya
qilinmayotgan bо‘lsa, mahsulotning chiqarilishini tо‘xtatishlari mumkin. Mahsulotning davlat qabulini
amalga oshiruvchi xodimlar korxonadagi texnika nazorati bо‘limi vakili bilan birga brakning sababini
tahlil qiladilar, uni bartaraf etishga yordamlashadilar, hamkorlikda ishlab sifatli buyum va materiallar
olinishiga erishadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: