Yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari

0 ‘SIMLIKLAR GISTOLOGIYASI  ASOSLARI
0 ‘sim liklar  ta n asi  har  xil  to ‘qim alardan  tashkil  to p g an .  Shakli 
jihatidan  o ‘xshash  bo ‘lgan  bir  yoki  bir  necha  xil  vazifani  bajaradigan 
hujayralar  to ‘plamiga  to'gima  deyiladi.
T o ‘q im a la r  sh ak lig a  k o ‘ra   ik k i  xil  b o 'la d i:  p a re n x im a tik   va 
prozenximatik.
Parenximatik hujayralardan tashkil topgan to ‘qimalarga parenximatik 
t o ’qimalar  deyiladi.  P rozenxitam ik  hu jay ralard an   ta sh k il  topgan 
to‘qimalarga  prozenximatik to'qima  deyiladi.
T o ‘qim alar kelib chiqishiga  k o ‘ra  ikkita katta  guruhga  bo‘linadi:
1.  Embrional  hosil  qiluvchi to ‘qimalar.
2.  Doimiy to ‘qimalar.
Em brional  hosil  qiluvchi  to'q im a  hujayralari  yadrosi  yirik,  tez-tez 
bo'linish  xususiyatiga  ega  bo'ladi.  Hosil  qiluvchi  to'qim adan  vujudga 
kelgan  hujayralar  avval  o ‘sadi,  so'ngra  m a’lum  shaklga  kirib,  doimiy 
to 'q im a n i  hosil  qiladi.  Bu  to 'q im a   yashayveradi,  kam   o ‘zgaradi, 
keyinchalik  nobud  b o 'lad i.  H osil  qiluvchi  to'qim a  kelib  chiqishiga 
k o 'ra ,  ikki  xil  bo'ladi:  birlamchi  hosil  qiluvchi  to'qim a  -   prokam biy 
va ikkilamchi hosil qiluvchi to'qim a -  kambiy.  O 'sim iliklam ing bo'yiga 
o'sishi, eniga kengayishi yoki yangi organlarning paydo bo'lishi negizida 
hosil  q ilu v ch i  to 'q im a la r   y o ta d i.  P ro k am b iy   to 'q im a s i  o 's im lik  
organlarining  o'sish  nuqtalarida,  ildiz,  poyaning  uchida,  y a ’ni  o'sish
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

konusida  bo'ladi.  Birlamchi  hosil  qiluvchi  to ‘qima  (meristema)  o ‘sish 
konusining  eng  uchida joylashgan  bitta  dastlabki  hujayraning  ketm a- 
ket  b o'linishi  n atijasida  rivojlanadi.  K eyinchalik  bu  hujayra  kelib 
chiqishiga  ko‘ra,  birlamchi  hisoblangan  h ar  xil  to'qim alarga  ajraladi. 
Birlamchi  meristemadan  cho‘ziq  va  ingichka  hujayralar  guruhi  ajralib 
chiqa  boshlaydi.  H ar  tomonga  qarab  z o 'r  berib  bo'linish  xususiyatiga 
ega bo'lgan hujayralarning bu guruhi  prokambiy deb ataladi.  Prokambiy 
hujayrasining  bo‘linishi  natijasida  keyinchalik  o'tkazuvchi va mexanik 
funksiyani  bajaruvchi  ikkita  doimiy  to 'q im a:  birlamchi  y og 'ochlik, 
ya’ni  ksilema va  birlamchi  lub,  ya’ni  floyema  hosil  bo'ladi.  Prokam biy 
asosan  bir  pallali  o'sim liklarda  uchraydi.  Birlamchi  yog'ochlik  va 
b irlam ch i  lub ni  hosil  q ilg an d a n   keyin  b ir  p allali  o 's im lik la rd a  
prokambiy  to'qim asi  to ‘liq  yo'qolib  ketadi.  Ikki  pallali  o'sim liklarda 
prokambiy  to'qim asi  birlamchi  yog'ochlik  birlamchi  lubni  hosil  qilib 
o ‘zi  yo'qola  boradi.  Y o'qolib  borayotgan  bir  qism  prokambiy  qayta 
b o 'lin ib ,  ko 'p ay ish d an   kam biy  to 'q im a si  vujudga  kela  boshlaydi. 
Kambiy to'qim asi lub va yog'ochlikning o ‘rtasida joylashib keyinchalik 
u o'zidan tashqariga ikkilamchi lubni, o 'zid an  ichkariga ya’ni m arkazga 
qarab  ikkilamchi  yog‘ochlikni  hosil  qiladi.  Shuning  uchun  ikki  pallali 
o 'sim lik larn in g   o ‘q  qism i  y o 'g 'o n la s h a d i.  Y illik  xalqalar  k am b iy  
to'qim asi  faoliyati  tufayli  hosil  bo'ladi.  A lohida  qoplovchi  to 'q im a 
p o 'k ak   hosil  qiluvchi  p o'kak  kambiysi  ham   ikkilamchi  hosil  qiluvchi 
to 'q im aga  kiradi.  O 'sim liklarda  hosil  qiluvchi  to 'q im a  joylashgan 
o'rniga  k o 'ra  quyidagilarga  bo'linadi:
1.  Uchki  tepa  apikal  meristema.
2.  Yon  loterial  meristema.
3.  Interkalyar  meristema.
4.  Yara  meristema.
Tepa meristema vegetativ novdada va gul  novda hosil qiluvchi ham da 
ildiz  uchki  meristemalariga  bo'linadi.  U lar  ildiz  va  poyaning  uchida 
joylashadi, yangi organlar hosil bo'lishida o'simliklarning bo'yiga o'sishini 
ta ’minlaydi.