“Tasdiqlayman” O„quv ishlari bo„yicha prorektor prof O. R. Teshaev 201 yil

fiziologik reaksiyalarning o„rganish bo„yicha  tajriba. 
    Tajriba  bajarish  uchun  guruhdan  1  yoki  2  talaba  tekshiriluvchi  sifatida  tanlab  olinadi. 
Buning  uchun  guruhdagi  talabalar  barcha  o„zlashtirilgan  fiziologik  uslublarni  o„za'ro 
taksimlab  olib,  tekshiriluvchi  organizmining  barcha  a'zo  va  tizimlarining  (yurak-qon  tomir, 
nafas,  mushak,  markaziy  asab  tizimi)  fiziologik  reaksiyalarini  aniqlashadi.  Keyin 
tekshiriluvchi  ma'lum  vaqt  (3-5  daqiqa)  veloergometrda  ma'lum  dozadagi  ishni  bajaradi. 
Ishning oxiriga yaqin yurak qon-tomir va nafas tizimlarning asosiy ko„rsatkichlari (puls, qon 

---

 
 
bosimi,  nafas  tezligi)  aniqlaniladi.  Undan  keyin  tekshiriluvchi  ishini  to„xtatgach,  barcha 
tizimlarining ish paytidagi fiziologik reaksiyalari aniqlanadi.  
    Tekshiriluvchi  ishni  to„xtatgandan  10  daqiqadan  keyin  organizmdagi  funksiyalarning 
tiklanish  jarayoni  qanday  bo„layotgani  aniqlash    uchun  3  marta  tekshiriluvchi  tiklanish 
davomidagi funksional holati aniqlanadi. 
   Tajriba  davomidagi  barcha  olingan  natijalar  maxsus  shaklga  kiritilib,  tahlil  qilinib, 
bajarilgan ish og„irligi va keskinligi to„g„risida xulosa chiqariladi. 
   Mehnat og„irligi va keskinligini baholash. 
     Gigiyena  vrachining  muxim  vazifalardan  biri,  bu  mehnat  toliqish  darajasini  aniqlash  
xamda  jarayonning  ratsionalligini  baholashdan  iboratdir.  Mehnatning  og„irligi  va  keskinligi 
degan tushunchalar SanQvaM № 0049-96 y. «Mehnat gigiyenik tasnifi» da kuydagicha ta'rif 
berilgan  –  mehnatning  og„irligi  mehnat  jarayonining  ko„prok  xarakat-tayanch  apparati  va 
funksional  tizimlarga  (yurak  qon-tomir,  nafas,  va  boshqalar)  tushadigan  og„irlikni  aks 
ettiruvchi tavsifdir. 
    Mehnat  keskinligi  –  mehnat  jarayonining  ko„proq  markaziy  asab  tizimiga  tushadigan 
og„irlikga aytiladi,ammo bu tushunchalar shartli tushunchalardir, chunki xar qanday jismoniy 
mehnat  ma'lum  darajada  markaziy  asab  tizimining  faoliyatsiz  amalga  oshmaydi  va  aksincha 
xar qanday akliy mehnatda ma'lum darajada xarakat-tayanch tizimi ishtirok etadi.  
    Mehnat  faoliyatlarning  turli-tumanligi,  ularning  funksiyalariga,  ya'ni  a'zo  va  tizimlarning 
faoliyatlariga  turlicha  ta'sir  qilib,  xilma-xil  o„zgarishlar  chakirishi  barcha  xil  mehnat 
faoliyatlarini  chuqur  o„rganib,  ularni  sistemaga  solib  klassifikatsiyalashtirishni  taqozo  qiladi. 
Bunday  klassifikatsiya  avvalombor,  kator  amaliy  masalalarni  jumladan,  mehnatni 
me'yorlashtirish, mehnat va dam olish tartibini ratsionallashtiruvchi tadbirlarni ishlab chiqish, 
turli imtiyozlarni asoslash va boshqalar uchun zarur. 
    Ishlab chiqarish faoltyati jarayonida mehnatning uning tavsifi va fiziologik funksiyalarning 
siljishiga  qarab  kompleks  baholash  uchun  SanKvaM  №  0049-96  y.  «Ishlarning  og„irlik  va 
keskinlik  darajasi  bo„yicha  gigiyenik  klassifikatsiyasi»  dan  foydalanish  mumkin.  Undan 
tashqari yuqorida aytib utilgan «Mehnatning gigiyenik klassifikatsiyasi (ishlab chiqarish muxit 
omillarining,  mehnat  jarayoni  og„irligi  va  keskinligining  xaflilik  va  zararlik  ko„rsatkichlari 
bo„yicha)». 
  Birinchi  keltirilgan  klassifikatsiya  bo„yicha  ishlar  og„irligi  va  keskinligi  bo„yicha  quyidagi 
kategoriyalarga bo„linadi: