Konstruksiyalar

47. Armatura tortilganda ular qanday mahkamlanadi?
Maxsus ankerlar yordamida mahkamlanadi (18-rasm). U lar 
ko‘p martali inventar qisqichlar (a) va (b) yoki bir marta foy-
dalaniladigan ankerlar: kengaytirilgan kallaklar (v), qisuvchi 
shaybalar (g) va hokazo. Betonga tortilganda turli tizimlarning 
qo‘zg‘almas ankerlari qo‘llanilib, ular odatda temir-beton ele-
mentning ajralmas qismi hisoblanadi. 
a
b
v
g
 
18-rasm.
48. Armaturada kuchlanishlar yo‘qotilishi nima?
Armaturani tortish momentidan boshlab konstruksiya-
ga tashqi yuk qo‘yilguncha oldindan zo‘riqtirish qiymati σ
sp
 

---

30
ning bir qismi yo‘qotiladi. Buning sabablari: po‘latning kuchla-
nishlar relaksatsiyasi, temperaturalar farqi natijasida, ankerlar-
ning deformatsiyasi, qiya armaturaning ishqalanishi, qolipning 
deformatsiyasi, betonning kirishishi, tobtashlashi va hokazo. 
Armaturadagi kuchlanishga relaksatsiyaning, tobtashlashning 
va kirishishning ta’siri 14, 5 va 6-savollarda yoritilgan. Faqat 
bunga qo‘shimcha sifatida ta’kidlash kerakki, tobtashlash beton 
siqilgandan keyin dastlabki minutlarda namoyon bo‘la bosh-
laydi, keyin esa asta-sekin so‘nadi, shuning uchun uni ikkiga 
ajratilgan: tez rivojlanuvchi, ya’ni beton siqilishi bilan namoyon 
bo‘ladigan hamda uzoq muddatli, ya’ni ekspluatatsion yuk ta’sir 
qilguncha davom etadigan. Ankerlarning deformatsiyasi degan-
da inventar qisqichlardagi qisman siljishi, anker kallaklarining 
va shaybalarning mahalliy siqilishi (18-rasm) tushuniladi. Nati-
jada armatura qisqaradi va zo‘riqishning bir qismi yo‘qoladi. 
Qiyalik burchagi θ qancha katta bo‘lsa, qiya armaturalarda-
gi yo‘qotish shuncha katta bo‘ladi. Ushbu burchakning kattali-
gi bukuvchi moslamalarga normal bosimning V va ishqalanish 
kuchining T ortishiga olib keladi (20-rasm). 
 
                   19-rasm.                        20-rasm.                     21-rasm.
Qolipning deformatsiyasi natijasida yo‘qotish tayanchga ar-
maturalar bir vaqtda tortilmaganda ro‘y beradi: agar «b» ster-
jen (21-rasm, yuqoridan ko‘rinishi) «a» sterjendan keyin tor-
tilgan bo‘lsa, qolipda ham «a» sterjenda ham qisqarish sodir 
bo‘ladi va zo‘riqishning bir qismi yo‘qoladi. Kuchlanish qan-
cha katta bo‘lsa, birinchi tortilgan sterjendagi yo‘qotish shun-
cha katta bo‘ladi. Agar barcha sterjenlar bir vaqtda tortilsa, 

---

31
yo‘qotish sodir bo‘lmaydi. Temperaturalar farqi natijasidagi 
yo‘qotish armaturani tayanchga totilganda issiqlik bilan ishlov 
berish jara yonida ro‘y beradi. Beton bilan birgalikda armatura 
ham qiziydi, natijada kuchlanish pasayadi (19-rasm). 
Issiqlik bilan ishlov berish jarayonida beton qotib, uza-
tish mustahkamligiga erishadi va tishlashish kuchi yordami-
da armaturani siqadi. Shuning uchun beton qotgandan keyin 
yo‘qotilgan kuchlanishlar tiklanmaydi. Buyumning tempe-
raturasi t
2 
va tayanchning (havoning) temperaturasi t
1
 orasida-
gi farq qan cha katta bo‘lsa, yo‘qotishlar shuncha ko‘p bo‘ladi. 
Qolipning tayanchlariga armaturalar tortilganda qolip bilan ar-
matura birga uzayadi va yo‘qotishlar ro‘y bermaydi.