Konstruksiyalar

247. Ko‘p qavatli fuqaro binolarining o‘ziga xos xususiyatlari 
nimalardan iborat?
Ko‘p qavatli fuqaro binolari 12–16 qavat, ba’zi hollarda 20 
qavat va undan baland qilib quriladi. Binoning ustun qadam-
lari va qavat balandligi bino o‘lchamlari va boshqa talablar os-
tida tanlanadi. Yig‘ma temir-beton sinchlardan tashkil topadi-
gan binolar elementlari ko‘p hollarda bir xil qilib loyihalanadi.
Ko‘p qavatli sinchli binolarda asosan yuk ko‘taruvchi kons-
truksiyalar – temir-beton romlar, vertikal bog‘lovchi diafrag-
malar va qavatlarni tutashtiruvchi orayopmalardir.
Bino fazoviy bikrligini ta’minlash ko‘p hollarda ularning 
konstruktiv sxemalarini kompanovkalashga bog‘liqdir.
Masalan, ramali-bog‘lagichli sistemalarda gorizontal yuk-
larni vertikal konstruksiyalar qabul qiladi, shuning uchun ular-
ga vertikal bog‘lovchi diafragmalar o‘rnatiladi. Bunda vertikal 
bog‘lovchi diafragmalar ko‘p qavatli romning bo‘ylama yo‘na-
lishi bo‘yicha bajariladi.
Bog‘lagichli va ramali sistemalarda vertikal bog‘lovchi dia-
fragmalar ko‘ndalang yo‘nalish bo‘yicha bajariladi.

---

177
Sinchning ramali sistemasida yukni ustun va rigellar qa-
bul qiladi. Rigellar ustunlarga bikr biriktiriladi, natijada fa-
zoviy sistema hosil bo‘ladi. Qavatlar soni oshishi bilan shamol 
kuchi ta’sirida pastki qavat ustun va rigellarida vujudga ke-
ladigan eguvchi momentlar ham ortib boradi, bu esa ustun 
va rigellar kesimini kattalashtirishni talab etadi. Bu hol bino 
konstruksiyalarini bir 
xillashtirishni (unifikatsiyalash) qiyin-
lashtiradi, shuning uchun ramali sistemalar 8 qavatdan baland 
bo‘lgan binolarda qo‘llanilmaydi. Ramali sistemalarda gorizon-
tal yuklarni to‘laligicha ko‘ndalang ramalar qabul qiladi, shu-
ning uchun ular ana shu kuchlar ta’siriga hisoblanadi.
Ramali-bog‘lagichli sistemalar balandligi 8 qavatdan or-
tiq bo‘lgan binolarda gorizontal yuklarni bikr tugunli rama-
lar va vertikal joylashgan bikrlik elementlari, vertikal yuklarni 
esa ramalar va qisman bikrlik elementlari qabul qiladi. Bunday 
elementlar sifatida odatda temir-beton devorlar-diafragmalar 
yoki metaldan ishlangan bog‘lagichlar qo‘llaniladi. Loyihalash 
tajribasining ko‘rsatishicha ramali-bog‘lagichli sistemalardagi 
vertikal diafragmalar gorizontal kuchlarning 80...90% ini, agar 
biroz kuchaytirilsa 100% ini o‘ziga qabul qila olar ekan. Rama-
li-bog‘lagichli sistemalarda gorizontal kuchlar tashqi devorlar 
orqali qavatlararo yopmalarga uzatiladi.

---

178