Konstruksiyalar

179. Salqilikning (f) to‘la qiymati nimalardan tashkil topadi?
Oldindan zo‘riqtirilgan element tashqi yuk qo‘yilguncha, 
siquvchi kuch ta’sirida boshlang‘ich botiqlikka (f
3
) ega bo‘ladi. 
Vaqt o‘tishi bilan tobtashlash deformatsiyasi ta’sirida f
4
 ga yetib 
boradi. Shunday holatda elementga tashqi yuk qo‘yiladi. Doi-
miy va uzoq muddatli yuklar ta’sirida f
2
 solqilik hosil bo‘ladi, 
unga yana qisqa muddatli yuklar ham ta’sir qilsa, qo‘shimcha 
f
1
 solqilik hosil bo‘ladi. Natijada: f = f
1
 + f
2
 – f
3
 – f
4
. Keltiril-
gan ifoda darzlar yo‘qligida o‘rinli. 
Agar cho‘ziluvchi zonada darzlar hosil bo‘lgan bo‘lsa, egri-
likni aniqlashda tashqi kuchlardan hosil bo‘lgan momentdan 
tashqari, siquvchi kuch ham ta’sir qiladi (170-rasm). Shu ning 
uchun to‘la solqilikning qo‘shiluvchilari bu yerda boshqa-
charoq: f = f
1
 – f
2
 + f
3
 – f
4
, bu yerda: f
1
 – barcha yukning 
vaqtinchalik ta’siri natijasidagi solqilik, f
2
 – doimiy va uzoq 
muddatli yuklamalarning qisqa muddatli ta’siri, f
3
 – xud-
di shunday yukning uzoq muddatli ta’siri, f
4
 – tobtashlash 
va kirishish deformatsiyasi ta’sirida siquvchi kuch natijasida 

---

134
qo‘shimcha botiqlik. Dastlabki qarashda solqiliklar yig‘in-
disi mantiqsizga o‘xshaydi. Lekin darzlar mavjudligida qis-
qa muddatli yuklarning o‘sishini bevosita aniqlab bo‘lmaydi, 
keyin unga doimiy va uzoq muddatli yuklar natijasidagi sol-
qilikni qo‘shish – ularni aniqlash uchun sun’iy usul qo‘lla-
nilayotganligini bildiradi (davom etmaydigan darzlarning 
ochilish enini aniqlash uchun qo‘llanilgan usul kabi (174-sa-
volga qaralsin): f
1
 solqilikka uning o‘sishi (f
3
 – f
2
) ham 
qo‘shiladi.

---

135