Konstruksiyalar

160. Egilishda normal darzlar hosil bo‘lishiga hisoblashning 
ma’nosi nima?
Ma’nosi M ≤ M
crc
, shart bajarilishidadir. Bu yerda: M – 
tashqi hisobiy yukdan hosil bo‘lgan normal kesimdagi eguvchi 
moment; M
crc
 – darz hosil bo‘lishiga qarshilik qiladigan ich-
ki kuchlar momenti.
Oldindan zo‘riqtirilgan egiluvchi elementning kesimida 
darz hosil bo‘lishi uchun tashqi kuchlardan hosil bo‘lgan mo-

---

118
mentning son qiymati M
crc 
bo‘lishi kerak. Ushbu moment ik-
kita momentning yig‘indisidan iborat bo‘ladi: M
p
 – beton-
ning chetki tolasidagi (75-rasmda pastki) oldindan qisilishni 
so‘ndiradi, ya’ni siqiluvchi kuchlanishlarni σ
bp
 dan 0 gacha 
pasayti radigan moment va M
bt
 – mana shu toladagi cho‘zuv-
chi kuchlanishlarni 0 dan betonning cho‘zilishga qarshili-
gi R
bt,ser
 gacha oshiradi. Agar element oldindan zo‘riqtirilgan 
bo‘lmasa bi rinchi moment M
p
 bo‘lmaydi. 
a)
b)
v)
g)
 
75-rasm.
M
p
 = W
red
σ
bp
, bunda σ
bp
 = P / A
red
 + Pe
op
 / W
red
 bo‘lgani 
uchun (57-savolga qaralsin), ikkinchi ifodani birinchisiga 
qo‘yib, quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz (76-a rasm): 
M
p
 = W
red
 (P/A
red
 + Pe
op
 /W
red
) = P(r + e
op
),
Bu yerda, r = W
red
 /A
red
 – keltirilgan kesimning og‘irlik 
markazidan yuqoridagi yadro nuqtasigacha bo‘lgan masofa (ke-
sim yadrosi radiusi). Betonning noelastik xossalarini hisobga 
olish uchun tuzatish koeffitsienti ϕ kiritilib, betondagi kuch-
lanish miqdoriga qarab, uning qiymati 0,7 dan 1 gacha bo‘ladi. 
U holda: r=ϕ•W
red
 /A
red
. Boshqacha qilib aytganda, M
p
 γ qi-
suvchi kuch R ning cho‘ziluvchi zonadan uzoq yadro nuqtasiga 
nisbatan momenti bo‘lib, u M
rp
 bilan belgilanadi. 
M
bt 
= W
pl 
R
bt,ser
 – materiallar qarshiligining oddiy for-
mulasi bo‘lib, unga faqat cho‘ziluvchi zonadagi betonning 
deformatsiya siga tuzatish kiritilgan; W
pl
 – keltirilgan kesim-

---

119
ning elastik-plastik qarshilik momenti. Uning son qiymatini 
loyihalash me’yorlaridagi formulalardan yoki quyidagi ifodadan 
aniqlanadi: W
pl
 = γW
red
, bu yerda: W
red
 – chetki cho‘ziluvchi 
tola uchun keltirilgan kesimi uchun elastik qarshilik momen-
ti (bizning misolimizda pastki tola), γ = (1,25...2,0) – kesim-
ning shakliga bog‘liq bo‘lib, ma’lumotnomalardagi jadvallardan 
aniqlanadi. R
bt,ser
 – ikkinchi guruh chegaraviy holatlar uchun 
betonning cho‘zilishga hisobiy qarshiligi (son qiymati bo‘yicha 
R
bt, n 
ga teng).
a)
b)
v)