4
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Yurtboshimiz I.A.Karimov asos solgan o‗zbek modelini
hayotga tatbiq etishning asosiy maqsadlaridan biri – mustaqil fikrlovchi, erkin
shaxs tafakkurini shakllantirishga qaratilgan.
―Talim to‗g‗risida‖ gi Qonun va
―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ da talim sohasida amalga oshiriladigan
islohotlarning maqsadi, vazifasi va yo‗nalishlari belgilab berilgan. Bu vazifalarni
bajarish o‗qituvchi shaxsidan alohida bilim va kasb mahoratini talab qiladi, yani
o‗quvchilarning erkin ijodiy tafakkurini shakllantirish murakkab va ayni paytda
serqirrali jarayon bo‗lib, o‗qituvchining kasb faoliyatini texnologiyalashtirishni
taqozo etadi.
Respublikamizda yosh avlodga ta‘lim-tarbiya berish, kasbga o‗rgatish, ularning
aqliy va ma‘naviy kamol topishlarini tashkil etishda jiddiy o‗zgarishlar bo‗lmokda.
Jumladan, ta‘lim-tarbiyaning maqsad va vazifalari o‗zgardi. «Ta‘lim to‗g‗risida» gi
qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablaridan kelib chiqqan holda
ta‘limning mazmuni yangilandi. Bu tashkiliy-pedagogik jarayonda ta‘lim
qonuniyatlari va tamoyillariga mos holda yangi tamoyillarga amal qilish, ta‘lim
metodlarining paydo bo‗lishi, ta‘lim vositalarining takomillashuvi, ayniqsa
ta‘limni tashkil etishda o‗qituvchi mahoratining noan‘anaviy shakllari keng
ko‗lamda joriy etilmokda. Tasviriy san‘atni o‗qitishdan maqsad o‗quvchiga bilim
berish, ko‗nikma va malakalarini shakllantirish bilan birgalikda uning ruhiyatida,
ma‘naviyatida go‗zallika bo‗lgan mehr-muhabbatni uyg‗otish, Kamolliddin
Behzoddek buyuk allomaning ishini davomchilarini yaratishdir.
―Ma‘naviyat – insonni ruhan poklanish, qalban ulg‗ayishga chorlaydigan,
odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iymon-e‘tiqodini butun qiladigan,
vijdonini uyg‗otadigan beqiyos kuch, inson barcha qarashlarining mezonidir‖.
―Ma‘naviyat insonning qon-qoniga, suyak-suyagiga yillar davomida ona suti, oila
tarbiyasi, ajdodlar o‗giti, Vatan tuyg‗usi, bu hayotning ba‘zida achchiq, ba‘zida
quvonchli saboqlari bilan qatrama-qatra bo‗lib singib boradi. Ayniqsa, tabiatga,
odamlarga yaqinlik, doimo yaxshilikni o‗ylab yashash, halol mehnat qilish,
5
dunyoning tengsiz ne‘mat va go‗zalliklaridan bahramand bo‗lish ma‘naviyatga
oziq beradi, uni yanada kuchaytiradi‖.
O‗zgarishlarning bir qismi mavjud didaktik yondashuvlarning tarkibidan o‗sib
chiqqan bo‗lsa, yana bir qismi dunyodagi ta‘lim tizimi rivojlangan mamlakatlar
olimlarining pedagogik tajribalariga suyangan holda paydo bo‗ladi. Shu o‗rinda
ilg‗or pedagogik texnologiyalarning mamlakatimiz ta‘lim sohasiga kirib kelishi
alohida e‘tibor qaratadigan yo‗nalishlardan biri ekanligini qayd etish zarur.
Hozirgi bosqichda pedagogik texnologiyaning tarkibi sifatida tarbiya
texnologiyasiga oid bir qadar izlanishlar olib borilmoqda (N.N. Azizxo‗jayeva,
X.Ibragimov, D.M.Mirzajonova, B.T Lixachev, V.A.Slastenin, I.P.Podlasiy,
N.I.Prixodko, YE.N.Shiyanov, N.YE.Hurkova, va b.(Rossiya); R.M.Ganye,
P.L.Peterson, K.Pribrama va b.(Fransiya); D.J.Miller, T.Sakamoto va boshkalar.
Tarbiya texnologiyasiga oid fundamental tadqiqotlar va konseptual yechimlar
dunyo olimlari tomonidan tadqiq etilib, bu borada muayyan mulohazalar bayon
etilgan bo‗lsada, alohida tadqiqot muammosi sifatida izlanishlar olib borilmagan.
O‗zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlarning muvaffaqiyati ta‘lim
tizimini hozirgi davr talabi darajasiga ko‗tarish, yetuk shaxsni shakllantirish va
malakali kadrlar tayyorlash bilan chambarchas bog‗liq.
Prezident I.A.Karimov «Aslida ta‘lim-tarbiya sohasidagi islohotning
chegarasi va poyoni yo‗q. Toki hayot davom etar ekan, talim ham, tarbiya ham
zamon o‗rtaga qo‗yayotgan yangi-yangi talablarga ko‗ra muttasil ravishda
o‗zgarib, yangilanib boraveradi» - deb ta‘kidlab o‗tgan.
Kadrlar tayyorlashning milliy modelida: fan-yuqori malakali mutaxassislar
tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi, ilg‗or pedagogik va axborot
texnologiyalarini ishlab chiquvchi ekanligi alohida ko‗rsatilgan. Talim
samaradorligi, ilg‗or pedagogik texnologiyalar tatbiqi uzluksiz ta‘lim tizimining
barcha bo‗g‗inlari, jumladan umumiy o‗rta ta‘lim bilan bevosita bog‗liqdir.
Ta‘limni tashkil etishda yangi texnologiyalarni qo‗llashning usullari haqida
rus pedagoglari V.P.Bespalko, M.Klarin, M.T.Gromova kabilar tomonidan
muayyan fikrlar bildirilgan.
6
O‗zbekistonda ushbu muammoga oid izlanishlar, tadqiqotlar olib borilayotgan
bo‗lsada uning yahlit metodikasi, tizimi xaligacha ishlab chiqilgan emas. Shuning
uchun ham bu holatni tuzatish uchun jiddiy e‘tibor ajratish zarurligi dolzarb
pedagogik muammo sifatida e‘tirof etilmoqda.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» hamda «Ta‘lim to‗g‗risida»gi qonun asosida
O‗zbekistonda amal qilinayotgan ko‗p bosqichli ta‘lim tizimida jumladan uning
kasb-hunar maktablarida yangi standartlar va dasturlar asosida ta‘lim eskirgan
metodikalar bo‗yicha olib borilishiga yo‗l qo‗yib bo‗lmaydi. Ta‘lim tizimi
tuzilishidagi keng qamrovli islohotlarni Respublika pedagoglari ilg‗or pedagogik
texnologiyalarni
o‗zlashtirish
va
o‗quv
jarayonida
qo‗llash
bilan
mustaxkamlashlari zarur. Yuqorida ta‘kidlanganidek, buning uchun pedagoglarni
o‗quv jarayoniga, zamonaviy pedagogik texnologiyalarga o‗rgatish talab etiladi.
Bu esa tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini zamonaviy pedagogik
texnologiyalarlar asosida tashkil etish asosida bo‗lajak mutaxassislarni
O‗zbekistonning tajribalari, an‘analari, madaniyatini hisobga olgan holda har
tomonlama shakllantirishni talab etadi. Shu ma‘noda ta‘lim tizimida o‗quv
jaryoniga
zamonaviy
pedagogik
texnologiyalarning
umumiy
asoslari
respublikamiz pedagog olimlari tomonidan muayyan darajada tadqiq etilgan. N.
Azizxo‗jayeva, I. Zokirov, B. Raximov, O‗. Tolipov, O. Haydarova kabilarning
tadqiqot ishlari shular jumlasidandir.
Jumladan, N. Azizxo‗jayeva ta‘limni zamonaviy pedagogik texnologiyalar
asosida tashkil etish jarayonida o‗qituvchi shaxsining pedagogik mahorati ta‘lim
samaradorligining bosh omili ekanligini tadqiq etgan.
I. Zokirov o‗z tadqiqot ishida kasb-hunar maktablari o‗quv muassasalarida
tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini texnologiyalashtirishning nazariy-
amaliy asoslarini yaratish, mashg‗ulotlarning puxta o‗ylangan, ilmiy asoslangan
loyiqalarini ishlab chiqish masalalarini tadqiq etgan.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonni
har tomonlama mukammal loyihalashtirish, aniq maqsadlar qo‗yish va ularga
kafolatlangan holda erishish, rejalashtirilgan natijalarni amalga oshirish imkonini
7
beruvchi uzviy bog‗langan komponentlar yig‗indisi ekanligini ilmiy jihatdan
asoslab bergan.
Yuqoridagi tadqiqotlarda aynan o‗quvchilarining yosh xususiyatiga xos
bo‗lgan ta‘limni maqsadli zamonaviy texnologiyalar asosida tashkil etish masalasi
alohida tadqiqot muammosi sifatida o‗rganilmagan. Chunki boshlang‗ich sinflar
ko‗p bosqichli yaxlit tizimga ega bo‗lib, uning har bir bosqichi ta‘lim
oluvchilarning yosh hamda o‗ziga xos xususiyati, ta‘lim-tarbiya jarayonidagi
intellektual qobiliyatiga hamda ta‘limni izchil, tizimli va uzviy amalga
oshirilishiga bog‗liqdir.
Tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini zamonaviy pedagogik
texnologiyalarlar asosida tashkil etishda o‗quvchi bo‗lajak mutaxassis sifatida
tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonining bosh obyekti va subyekt ekanligini
ko‗plab olimlar e‘tirof etgan bo‗lsada alohida tadqiqot sifatida o‗rganilmagan.
Uning ehtiyoji, qobiliyati, qiziqish va imkoniyatlari, tayyorgarlik darajasi va ta‘lim
so‗ngida erishiladigan natijasi o‗z takomiliga ega emas.
Shundan kelib chiqib, tadqiqot mavzusi «O‗quv jarayonini zamonaviy
pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda o‗qituvchi mahoratining didaktik
imkoniyatlari» deb belgilandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |