O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

Sug‘oriladigan  tuproqlar  –  yangidan  sug‘oriladigan,  sug‘oriladigan 
va qadimdan sug‘oriladigan tuproqlar. 
 
Muloqot savollari: 
       1. O‘zbekistonda nechta tuproq-iqlim okruglari mavjud? 
       2. Tuproq-iqlim okruglari qanday ko‘rsatkichlar asosida ajratilgan? 
       3. Tuproqlar tasnifi deganda nima tushuniladi? 
       4. Tuproqlar tasnifi qanday taksonomik birliklar asosida tuziladi? 
       5. Yer osti suvlarining chuqurligiga qarab qanday tuproqlar ajratiladi? 
 
2.2. Tuproqlarning meliorativ holati 
 
Tuproqlarning  meliorativ  holati  deganda  ularni  qishloq  xo‘jaligi 
ishlab  chiqarishida  foydalanish  mumkinligi  tushuniladi.  Uni  tavsiflash  va 
ifodalashda  hududning  tabiiy-geografik  sharoitlari,  ishlab  chiqarish 
amaliyotida  qo‘llanilayotgan  dehqonchilik  tizimining  mazkur  hududning 
meliorativ  holatiga  mos  kelmasligi  qayd  qilinadi.  Meliorativ  holati 
qoniqarsiz yerlarga quyidagilar kiradi: 
-  iqlim  sharoiti  qurg‘oqchil  hududlarda  suv  tanqisligi,  namlanish 
darajasi 
yuqori 
bo‘lganda  botqoqlanish  jarayoni  kuzatiladigan, 
chorvachilikni  yetarli  miqdorda  tabiiy  oziqa  (yaylovlar)  bilan  ta’minlash 
uchun sun’iy sug‘orish talab qilinadigan sahro, yarim sahro mintaqalar; 
- fizik, kimyoviy xosslari qoniqarsiz (sho‘rhok, sho‘rtob, qumli, og‘ir 
mexanik tarkibli (gleyli) va zichlashgan tuproqlar; 
- suv va shamol ta’sirida har xil darajada yemirilgan tuproqlar. 
Meliorativ  tuproqshunoslik  –  suv  shimiladigan  qatlam  bilan  yer  osti 
suvlari  va  atmosfera  orasida  sodir  bo‘ladigan  jarayonlarni  o‘rganadigan 

---

46 
soha hisoblanadi. Bu fan geologiya, geomorfologiya, litologiya, geokimyo, 
fizika,  matematika,  gidrotexnika,  agronomiya  bilan  uzviy  bog‘liq.  Uning 
rivojlanishi  va  ravnaqi  sug‘oriladigan  deg‘qonchilik  talablari  doirasida 
muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega.  
Meliorativ tuproqshunoslik asosida:  
- 
yangidan 
o‘zlashtiriladigan  yerlarda  quriladigan  sug‘orish 
shag‘obchalari,  kollektor-zovur  tizimlarining  asosiy  ko‘rsatkichlari 
belgilanadi; 
-  o‘zlashtirilgan  yerlardagi  tuproqlar  unumdorligini  oshirish,  qayta 
tiklash,  ularning  suv-tuz  tartibining  barqarorligini  ta’minlaydigan 
agromeliorativ  tadbirlar  tarkibi,  me’yori,  amalga  oshirish  davrlari  va 
davomiyligi aniqlanadi; 
-  meliorativ  jarayonlarning  yo‘nalishini  bashorat  qilish  va  ularning 
salbiy asoratlarini kamaytirish yo‘llari tanlanadi;  
- qadimdan sug‘oriladigan yerlarda tarqalgan tuproqlar sho‘rlanishi va 
sho‘rtoblanishini  kamaytirish,  unumdorligini  oshirish,  qayta  tiklashni 
ta’minlaydigan  agromeliorativ,  agrotexnik  tadbirlarni  ishlab  chiqarish 
amaliyotida qo‘llash rejalashtiriladi. 
Tadbirlarni  ishlab  chiqarish  amaliyotida  qo‘llashda  hududning 
gidromodul rayonlashtirish ko‘rsatkichlari inobatga olinadi.