O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

 
4-jadval. Suv sifatini baholash tasnifi 
(F.Karaji, K.Tanji, 2002) 
Ball 
Suvning 
sifati 
SAR 
Tuzlar miqdori 
Jami, g/l 
sh.j. zahar-
lisi, g/l 
Jamiga 
nisbatan % 
hisobida 
1 
Juda yaxshi 
< 5 
< 1 
< 0,1 
10 
2 
Yaxshi  
6-10 
2 
0,4 
20 
3 
Qoniqarli 
11-15 
5 
1,8 
35 
4 
Nisbatan 
qoniqarli 
16-20 
8 
4 
50 
5 
Yomon 
> 20 
> 8 
> 4 
> 50 
Eslatma: Natriy kationining sindirish koeffitsienti 
 

---

50 
Xalqaro  miqyosda  e’lon  qilingan  ma’lumotlarda  suv  sifatini 
baholashga  oid  har  xil  yondashishilar  mavjud.  Ularning  aksariyat  ko‘p 
qismida suv sifatini baholashda tuproqni sho‘rtoblanishi – natriy kationini 
singdirish sig‘imida oshishi (SAR) inobatga olingan (4-jadval). 
Ko‘p  yillik  tajribalarda  olingan,  rasmiy  e’lon  qilingan  ma’lumotlar 
asosida  TIQXMMI  qoshidagi  IvaSMITI  (O‘rta  Osiy  irrigatsiya  ITI 
(SANIIRI))  mutaxassislari  Orol  dengizi  havzasidagi  sug‘oriladigan 
dehqonchilik  mintaqasi  va  shu  jumladan  O‘zbekistonning  iqlim  sharoiti, 
tuproqlar  tarkibidagi  tuzlar  tarkibini  inobatga  olgan  holda  suvlar  sifatini 
baholash tasnifini tavsiya etgan (5-jadval). 
Sho‘rlangan  kollektor-zovur,  yer  osti  va  tashlandiq  suvlar  sifatini 
baholashda quyidagilarni ham inobatga olish zarur: 
a)  Ekologik  ko‘rsatkichlar  –  atrof-muhitga  salbiy  ta’sir,  hududdagi 
ijtimoiy,  iqtisodiy,  sanitar-gigiena  va  mediko-biologik  vaziyatga  zarar 
keltirmaslik; 
b)  Qishloq  xo‘jaligi  ishlab  chiqarishi  –  sug‘oriladigan  yerlarning 
mahsuldorligini 
saqlash, 
tuproqlarning 
qayta 
sho‘rlanishi, 
sho‘rtoblanishiga,  suv-tuz,  suv-havo  va  agrokimyoviy  xossalariga  salbiy 
ta’sir etmaslik; 
v)  Texnik  ko‘rsatkichlar  –  hududda  mavjud  kollektor-zovur 
tizimlarining  holatiga  salbiy  (korroziya,  begona  o‘tlar  va  x.k.)  ta’sir 
etmaslik; 
g)  Iqtisodiy  ko‘rsatkichlar  –  xalq  xo‘jaligi  tarmoqlarini  umuman  va 
shu  jumladan,  agrar  sohani  barqaror,  yuqori  daromadli  qishloq  xo‘jaligi 
ishlab chiqarishini tashkil etish va yuritishiga salbiy ta’sir etmaslik.