1.
Interfaol metodlar: “Keys-stadi” (yoki “O‘quv keyslari”),
“Blits-so‘rov”, “Modellashtirish”, “Ijodiy ish”, “Munosabat”, “Reja”,
“Suhbat” va b.
2. Strategiyalar: “Aqliy hujum”, “Bumerang”, “Galereya”, “Zig-
zag”,
“Zinama-zina”,
“Muzyorar”,
“Rotatsiya”,
“T-jadval”,
“Yumaloqlangan qor” va h.k.
3. Grafik organayzerlar: “Baliq skeleti”, “BBB”, “Konseptual
jadval”, “Venn diagrammasi”, “Insert”, “Klaster”, “Nima uchun?”,
“Qanday?” va b.
125
GLOSSARIY
Inglizcha
Ruscha
O‘zbekcha
Izox
The process of soil
formation
Процесс
почвообразования
Tuproq hosil bo‘lish
jarayoni
Moddalar va energiyaning tuproq qatlamida o‘zgarishi
va harakati natijasida hosil bo‘lgan moddalar yig‘indisi.
Bu faqat tirik organizmlar – yuksak o‘simliklar va
mikroorganizmlarning o‘zaro ta’siri tufayli sodir
bo‘ladi.
The morphology and
structure of the soil
Строение и
морфология почвы
Tuproq tuzilishi va
morfologiyasi
Uning tashqi ko‘rinishini izohlovchi belgilar – tuzilishi,
namligi, rangi, donadorligi, joylashishi, qo‘shilma va
yangi hosil bo‘lgan moddalar. Tuproq qatlamlari:
gumusli akkumulyativ, illyuvial, kam o‘zgargan ona
jins, o‘zgarmagan ona jins.
The mechanical
composition of the
soil
Механический
состав почвы
Tuproqning
mexanik tarkibi
Har xil kattalikdagi mineral zarrachalarning bir-biriga
nisbati (qum, qumloq, qumoq va soz)
Physical properties of
soils
Общефизические
свойства почв
Tuproqning
umumfizik xossalari
Zichligi, g‘ovakligi, suv, havo, issiqlik, elektr,
radioaktivlik xossalari
Physico-mechanical
properties of soils
Физико-
механические
свойства почв
Tuproqning fizik-
mexanik xossalari
Bo‘kishi,
cho‘kishi,
plastikligi,
yopishqoqligi,
bog‘liqligi, qattiqligi
Soil colloids
Почвенные
коллоиды
Tuproq kolloidlari
Mineral moddalarning kimyoviy nurash jarayonida
paydo bo‘lgan har xil oksidlar. Mineral, organik,
organo-mineral kolloidlar
The absorption
capacity of the soil
Поглотительная
способность почв
Tuproqning
singdirish qobiliyati
Suvda erigan moddalar, gazlar, mikroorganizmlarning
tuproqda ushlanib, singib qolishi. Mexanik, fizik, fizik-
kimyoviy, kimyoviy, biologik singdirish.
The organic part of
soil
Органическая часть
почв
Tuproqning organik
qismi
Qatlamdagi o‘simlik, hayvon, mikroorganizmlardan
iborat organik moddalar. Ularning biokimyoviy
jarayonlar ta’sirida chirishi natijasida, organik birikma
– gumus hosil bo‘ladi.
126
Soil fertility
Плодородие почвы Tuproq unumdorligi Tuproqning
dehqonchilik
uchun
yaroqliligini
ifodalovchi asosiy ko‘rsatkich. Tabiiy, sun’iy va
potensial unumdorlik.
Soil solution and its
composition
Почвенный раствор
и её состав
Tuproq eritmasi va
uning tarkibi
Tuproqning suyuq qismi – yog‘ingarchilik, ekinlarga
berilgan suv hisobiga shakllanadi.
The reaction of soil
solution
Реакция почвенного
раствора
Tuproq eritmasi
reaksiyasi
Har xil tuzlar, minerallashgan organik birikmalar suvda
eriydi va uning konsentratsiyasini oshiradi. Eritmaning
reaksiyasi vodorod ionining konsentratsiyasiga bog‘liq
bo‘lib, kislotali, neytral, ishqorli reaksiya, bo‘lishi
mumkin
Water properties of
soils
Водные свойства
почв
Tuproqning suv
xossalari
Tuproqdagi suv shakllari: bug‘simon, gigroskopik,
pardasimon, kapillyar va gravitatsion. Suv xossalari:
suv o‘tkazuvchanlik, nam sig‘imi (to‘la va dala nam
sig‘imi), suv ko‘tarish qobiliyati
The soil water
regime
Водный режим
почвы
Tuproqning suv
rejimi
Tuproqning namlanish koeffitsientiga qarab rejimlari:
muzlagan, yuviladigan, vaqti-vaqti bilan yuviladigan,
yuvilmaydigan, terlama va daryo o‘zani suv rejimlari
The patterns of
distribution of soils
and plants
Закономерности
распостранения
почв и растений
Tuproq va
o‘simliklarning
tarqalish
qonuniyatlari
Yer
yuzida
tuproqlarning
mintaqaviy
tarqalishi
inobatga olinadi. Tuproq qoplamining kengliklar
bo‘yicha
tarqalishi
gorizontal
mintaqaviylik,
balandlikdan
pastlikka
qarab
tarqalishi
vertikal
mintaqaviylik deyiladi.
Soils of Uzbekistan,
distribution and
classification
Почвы
Узбекистана,
распостранение и
классификация
O‘zbekiston
tuproqlari, tarqalishi
va tasnifi
Iqlim sharoiti, rel’ef tuzilishi, o‘simliklar olami va
tuproqlarning tarqalishi bo‘yicha Respublika hududi
tuproq okruglariga (8 ta) ajratilgan. Tuproqlarning
asosiy xususiyatlariga qarab, genetik (tipi, tipchasi,
avlodi, turi, xili, razryadi), yer osti suvlari chuqurligiga
qarab
(avtomorf,
yarim
gidromorf,
gidromorf,
sho‘rhoklar, sug‘oriladigan tuproqlar) tasniflash qabul
qilingan.
127
Saline soils
Засоленные почвы
Sho‘rlangan
tuproqlar
Tarkibida suvda oson eriydigan, zararli tuzlar miqdori
0,25-0,3 foizdan ko‘p bo‘lgan tuproqlar. Birlamchi va
qayta sho‘rlanish. Sho‘rlanish tipi: xlorli, sulfatli-xlorli,
xlorli-sulfatli, sulfatli.
Classification of
saline soils
Классификация
засолённых почв
Sho‘rlangan
tuproqlar tasnifi
Sho‘rlanish darajasi: sho‘rlanmagan, kam sho‘rlangan,
o‘rtacha, kuchli sho‘rlangan, sho‘rhoklar. Sho‘rlanishga
qarshi
qo‘llaniladigan
tadbirlar:
gidrotexnik,
agromeliorativ, biologik
Alkaline soils
Солонцеватые
почвы
Sho‘rtoblangan
tuproqlar
Singdirish sig‘imida 5 % dan ko‘p natriy yoki magniy
kationi mavjud har xil turdagi tuproq avlodi. Ularning
paydo bo’lish sabablari va tasnifi. Sho‘rtoblanishning
oldini olish ularga qarshi kurash choralari
Causes of
solontsovaya
Причины
солонцевания
Sho‘rtoblanish
sabablari
Turli darajada sho‘rlangan yer osti va kollektor-zovur
suvlari bilan tuproq singdirish sig‘imi orasidagi
kimyoviy
reaksiya
natijasida
vujudga
keladi.
Unumdorligini qayta tiklash uchun tuproqqa organik
(go‘ng), kimyoviy birikmalar (lignin, gips) solinadi.
It is difficult of
reclaimed soil
Трудномелиорируе
мые почвы
Qiyin
o‘zlashtiriladigan
tuproqlar
Suv-fizik xossalari yomon, ildiz tarqaladigan qatlamda
gips, karbonatli tuzlar ko‘p, sho‘rtoblangan, taqir,
taqirsimon tuproqlar. Unumdorligini qayta tiklash
uchun tuproqqa meliorativ ishlov berish, organik va
tabiiy kimyoviy birikmalar solish va boshqa tadbirlar
qo‘llaniladi.
Soil erosion
Эрозия почвы
Tuproq eroziyasi
Tuproq qatlamini suv yoki shamol ta’sirida yemirilishi.
Paydo bo‘lish sabablari va oldini olish bo‘yicha
tadbirlar: dalalarni tashkil etish, erdan foydalanish
tartibi va shakllarini asoslash, ekin turlarini dalalarda
joylashtirishni
maqbullashtirish.
Tuproqning
yemirilishiga qarshi agrotexnik va biologik, kimyoviy
va boshqa usullarni qo‘llash.
128
Soil maps,
cartograms
Почвенные карты,
картограммы
Tuproq xaritasi,
xaritagrammalari
Tuproq xaritasi masshtablari: mukammal (1:5000
gacha), yirik masshtabli (1:50000 gacha), o‘rtacha
(1:300000 gacha), mayda masshtabli (1:300000 dan
kichik). Tuproq xaritagrammasi tuproq tarkibidagi
gumus, azot, fosfor, kaliy moddalarning miqdori,
sho‘rlanish darajasi va boshqa moddalarini ifodalaydi,
ekinlarni joylashtirishda foydalaniladi. Umumiy va
regional xillari tuziladi.
Meliorative soil
science
Мелиоративное
почвоведение
Meliorativ
tuproqshunoslik
Tuproq zaxiralaridan noto’g’ri foydalanish natijasida
uning qatlamida sodir bo’ladigan jarayonlarni buzilishi
–
yemirilishi,
sho’rlanishi,
sho’rtoblanishi,
botqoqlanishi va x.k. sabablarini o’rganadigan fan
sohasi
Meliorative
condition for soil
Мелиоративное
состояние почв
Tuproqning
meliorativ holati
Yerlarni
qishloq
ho’jaligi
ishlab
chiqarishida
foydalanishga yaroqliligini baholash. Suv tartibi, fizik
va kimyoviy xossalari qoniqarsiz, mexanik ta’sirlar
(suv, shamol) hisobiga yemirilgan tuproqlar
Water quality and
meliorative
condition for soil
Качество воды и
мелиоративное
состояние почв
Suv sifati va
tuproqning
meliorativ holati
Sho’rlangan suv sifatini baholash. Ularni tuproqning
kimyoviy xossalari, tuproq eritmasi va bosimiga ta’siri
Soil-meliorative
zoning
Почвенно-
мелиоративное
районирование
Tuproq-meloirativ
rayonlashtirish
Yer-suv zaxiralaridan samarali foydalanish uchun
meliorativ holati qoniqarsiz hududlarni guruhlarga
(region, voha, xo’jalik) ajratish
Water allowance
zoning
Гидромодульное
районирование
Gidromodul
rayonlashtirish
Sug’oriladigan
yerlarni
sug’orish
shahobchalari
tizimining asosiy ko’rsatkichlari, suvdan foydalanishni
rejalashtirish va tezkor boshqarish uchun iqlim
sharoitlarni inobatga olgan holda hududlarga ajratish
129
Do'stlaringiz bilan baham: |