O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

5-bob. PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING  MAQSADI, 
MAZMUNI, VAZIFALARI VA INTERFAOL TA’LIM 
TEXNOLOGIYALARI. 
        
Texnologiya (yunoncha so‘z bo‘lib, “texne” – mahorat, san’at hamda  
“logos”  ta’limot  so‘zlaridan  tashkil  topgan).  Texnologiya  tushunchasi  – 
ishlab  chiqarish  jarayonini  tizimli,  bir  ma’romda  tashkil  etish  va  sifatli 
mahsulot yaratishni  nazarda tutadi. Ma’lum mahsulotni olishning tejamli 
va  samarali  yo‘l  va  usullarni  ishlab  chiqish  jarayonini  takomillashtirish 
masalalalarini  tadqiq  etadi.  Ishlab  chiqarish    texnologiyasi  –  texnologik 
jarayon,  texnologik  operatsiya,  texnologik  rejim,  texnologik  xarita 
kabilardan tashkil topadi. 
Chet  elda  ta’lim  texnologiyalari  (an  aducational  technology) 
tushunchasi  keng  tarqalgan.  Chet  el  pedagogikasida  ta’lim  va  tarbiya 
tushunchalari  sintezlangan  bo‘lib  yagona  “Ta’lim”  degan  nom  bilan 
ataladi.  Ya’ni  ta’lim  texnologiyalari  deganda  o‘qiuv  texnologiyalari  va 
tarbiya texnologiyalar tushuniladi. Ammo biz pedagogika fanida ta’lim va 
tarbiya tushunchalarini alohida izohlaymiz va pedagogika faning ajralmas 
qismlari  sifatida  talqin  etamiz.  Shunga  ko‘ra  “Ta’lim  texnologiyalari” 
tushunchasini  biz  mazmunidan  kelib  chiqqan  holda  tarjima  qilib, 
“Pedagogik texnologiyalar” deb nomlash o‘rinli deb topilgan.  “Pedagogik  
texnologiyalar” tushunchasiga bir qancha ta’riflar berilgan: 
1. Pedagogik texnologiya  – bu bilim berish va uni egallashda texnika 
va  inson  resurslarini  o‘zaro  uzviy  bog‘liq  holda  ko‘rib,  butun  ta’lim 
jarayonini loyihalashda va amalda qo‘llashda majmuali yondashu usulidan 
foydalanishdir (YUNESKO).  
2.  Pedagogik  texnologiyalar  –  oldindan  loyihalashtirilgan  pedagogik 
jarayonni  amaliyotda  rejali  va  bir  maromda  tatbiq  etish  yoki  pedagogik 
masalalarni  echishga  qaratilgan  pedagogning  uzluksiz  o‘zaro  bog‘langan 
harakatlari tizimidir. 
3.  Pedagogik  texnologiyalar  –  pedagogning  yutuqlariga  kafolat 
beradigan,  aniq  ishlab  chiqilgan  va  qat’iy  ilmiy  loixalashtirilgan, 
takrorlana oluvchi pedagogik harakatlar tizimdir. 

---

121 
4.Ta’lim va tarbiya metodlarining u yoki bu to‘plamini qo‘llash bilan 
bog‘liq bo‘lgan pedagogning uzlksiz, o‘zaro shartlangan harakatlari tizimi. 
5. Pedagogik texnologiya   o‘qitishning, ta’limning shakllari, metodlari, 
usullari,  yo‘llari,  tarbiyaviy  vositalarning  maxsus  yig‘indisi  va  joylashuvini 
belgilovchi  psixologik  tartiblar  majmuasi.  U  pedatogik  jarayonning  tashkiliy, 
uslubiy vositalaridan iborat ( B.T.Lixachyov) 
6.  Pedagogik  texnologiya  –  ta’lim  beruvchi  mahoratiga  bog‘liq 
bo‘lmagan  holda  pedagogik  muvoffaqiyatni  kafolatlay  oladigan,  ta’lim 
oluvchi shaxsini shakllantirish jarayonining loyihasidir (V.P.Bespalko). 
7.  Pedagogik  texnologiya  –  o‘quv  jarayonining  ta’lim  oluvchilar  va 
ta’lim beruvchilar uchun so‘zsiz qulay sharoitlar ta’minlanishni loyihalash, 
tahlil  qilish  va  o‘tkazish  bo‘yicha  hamma  detallari  o‘ylab  chiqilgan 
birgalikdagi pedagogik faoliyat modeli (V.M.Monaxov). 
8.  Pedagogik  texnologiya  –  vaqt  taqsimotiga  muvofiq  dasturlanib, 
ilmiy  jihatdan  asoslanganhamda  kutilgan  natijaga  erishishni  ta’minlovchi 
pedagogik  jarayonning  barcha  bosqich  va  qismlarining  vazifalari  aniq 
belgilangan tizim ( O‘.Q.Tolipov). 
Pedagogik  texnologiya  ta’riflariga  bo‘lgan  turli  yondashuvlar  shuni 
ko‘rsatadiki,  haqiqatdan  ham  o‘qitish  texnologiyalari  fan  va  ishlab 
chiqarish  hamda  ta’lim-tarbiya  jarayonlari  oralig‘idan  o‘rin  oladi,  u 
o‘qitishning  didaktika  nazariyasi  va  amaliyoti  bilan  chambarchas 
bog‘langan. Pedagogik texnologiya o‘quv faoliyatini boshqarish jarayonini 
loyihalash va konstruksiyalash funksiyalarini o‘zida qamrab oladi. 
Bugungi  kunda  ilmiy-texnik  taraqqiyot  nafaqat  aksariyat  ishlab 
chiqarish sohasinigina texnologiyalashtiramoqda, balki u madaniyat, ta’lim 
sohalariga  ham  kirib  bormoqda.  Bugungi  kunda  informatsion  axborot, 
tibbiyot, ta’lim va boshqa texnologiyalar vujudga keldi.  
         Texnologik  yondashuv  o‘qituvchini  na  faqat  bilim  beruvchi,  balki 
talabaning mustaqil o‘quv faoliyatini tashkil etuvchi menejerga aylantiradi. 
         Texnologik yondashuv asosida tashkil etilgan darslarda talabalar faol 
ishtirok etadi va kam kuch sarflagan holda katta hajimdagi ma’lumotlarni 
egallay 
oladi. 
Ma’lumotlarni 
o‘rganish 
jarayoni 
shunday 
loyihalashtiriladiki, talaba berilgan topshiriqlar tizimini bajarish jarayonida 

---

122 
nafaqat  nazariy  bilimlarni  egallaydi  va  mustahkamlaydi,  balki  o‘zida 
amaliy malakalarni hosil qiladi. 
      Pedagogik    texnologiya  har  bir  o‘quvchini  bebaho  iste’dod  egasi 
sifatida qabul qiladigan, shaxsga yo‘naltirilgan tizim bo‘lib, o‘quvchining 
hali  ochilmagan  qirralarini  ochishga  xizmat  qiladi.  Ta’limda  o‘quvchini 
passiv  idrok  etuvchi  shaxsdan,  faol  sub’ektga  aylanishiga  zamin  yaratadi 
va  natijada  bilimlarni  puxta  egallanishiga,  ana  shu  bilimlarni  amalda 
qo‘llash bo‘yicha malaka va ko‘nikmalarni shakllanishiga mustahkam asos 
yaratadi. YUqorida sanab o‘tilgan xususiyatlar pedagogik texnologiyalarni  
mohiyatini tushunishga va uni to‘g‘ri baholagan  holda ta’lim amaliyotiga 
joriy etish zaruratini anglab etishga asos bo‘ladi. 
Pedagogika  nazariyasi  va  amaliyotida    ta’lim-tarbiya    jarayonida 
ko‘plab yondashuvlar mavjud. Pedagogik  texnologiyalarni  xarakteri ana 
shu yondashuvdan kelib chiqadi. SHunga qarmasdan ko‘pgina  pedagogik  
texnologiyalar o‘z mazmuni, maqsadi, metodlari va vositalariga ko‘ra bir-
biriga  o‘xshash.  Pedagogik    texnologiyalarni  ana  shu  o‘xshash 
xususiyatlariga qarab  ularni bir necha turga ajratish mumkin. 
Qo‘llanilishiga,  qamrov  hajmiga  (masshtabiga)  ko‘ra  ularni    uch 
guruhga ajratiladi: 
1.  Umumiy pedagogik  texnologiyalar. 
2. Xususiy pedagogik  texnologiyalar. 
3. Kichik modullli  universal  texnologiyalar