Shamol eroziyasiga qarshi:
1) paxta dalalari atrofida 2,4,5,6 va 7 qatorli ihota o‘rmonzorlarini
barpo etish. Tol, tut, baqaterak, jiyda, qayrag‘och va boshqa daraxtlardan
iborat bunday o‘rmonzorlardagi daraxtlar orasi 1,0-1,5 m, qator oralig‘i
3,0-3,5 m, daraxtlarning o‘rtacha balandligi 6-7 metr atrofida bo‘lishi
lozim:
a) shamol tezligi kuchli (> 15 m/s), qumloq va qumoq yerlardagi
ihotazorlar orasi 150-170 m, tuproqning mexanik tarkibi yengil va o‘rtacha
erlarda 200 m va og‘ir tuproqlarda 200-300 m;
b) shamol tezligi o‘rtacha (10-15 m/s) bo‘lganda, tuproqning mexanik
tarkibiga mos ravishda 200-300 m;
c) shamol tezligi kuchsiz (< 5 m/s) erlarda tuproqning mexanik
tarkibidan qat’iy nazar 400-500 m.
2) ekin egatlarini shamol yo‘nalishiga ko‘ndalang qilib olish;
3) paxta hosili ikki marta terib olinganidan keyin maydonga oraliq
ekinlardan javdar, tritikale va boshqalarni ekish;
4) tuproqni himoyalovchi almashlab ekishni joriy etish. Bunda bir
paykalda shamolga ko‘ndalang qilib va 25-30 m oraliq qoldirib kengligi
118
10-12 m bo‘lgan beda, tritikale va javdar o‘simliklaridan iborat polosa
yasaladi. Paxta va oraliq ekinlar polosalari ketma-ket joylashtiriladi. Uch
yildan keyin ekinlar o‘rinlari almashadi. Har bir gektarga kuzda 12-14 kg
beda, 150 kg oraliq ekinlar urug‘i sarflanadi;
5) paxta paykalining har-har joyiga g‘alla kombayni jatkasining
kengligida shamolga ko‘ndalang qilib bug‘doy ekiladi va bug‘doy
poyalaridan iborat kulis (to‘siq) barpo etiladi;
6) mexanik tarkibi yengil tuproqli yerlarga ariq va kollektor-zovur
o‘zanidan olingan chiqindilaridan gektariga 0,5 tonna, qum tuproqli bo‘lsa
1 tonna solinadi;
7) paxta maydonlarining har gektariga tavsiya etilgan umumiy
miqdorlarga nisbatan 25-30 foiz qo‘shimcha mineral o‘g‘itlar solinadi;
8) kuchli shamol ta’sirida uchib, yosh g‘o‘za barglarini teshadigan
yoki uning o‘sish qismini kesib ketadigan qumlarning ustiga aprel oyining
oxirida psamofitlar (saksovul, qandim, gerkez) urug‘lari sepiladi. Keyin
sulfit-spirt quyqasi (SSQ) vertolyot yordamida purkalib, urug‘lar ustida
juda yupqa parda hosil qilinadi. Kunduzi qum isib, undagi nam bug‘ parda
ostida suvga aylanadi. Bu holat psamofitlar urug‘ini shamolda uchib
ketishiga to‘sqinlik qiladi va uni to‘liq unib chiqishiga yordam beradi.
9) chirindi qatlami qum tagida ko‘milib qolgan tuproqlarni chuqur
haydash. Eroziyaga uchragan tuproqlar ichida chirindili qatlami qum
tagida qolib ketgan yerlar ham uchraydi. Odatda yuqoridagi qatlam qumoq
yoki qumli, unumdorligi past, qalinligi 40 dan 100 sm gacha bo‘ladi.
Uning tagida chirindi va azotga boy bo‘lgan qatlam yotadi. Eroziya
jarayonini bartaraf qilish uchun bunday yerlarni 60-80 sm chuqurlikda
ag‘darib haydash zarur. Chuqur haydash yuqori quvvatli zanjirli
traktorlarga tirkaladigan plantaj pluglar yordamida amalga oshiriladi.
Bunda ikki tomonlama foyda ko‘riladi: birinchidan, tuproqni shamol
uchirib ketishi (eroziya) to‘xtaydi, ikkinchidan, ag‘darilgan unumdor
qatlam g‘o‘zaning tez o‘sishi va hosildorligining ortishiga yordam beradi.
119
10) kimyoviy preparatlarni ishlatish. Ihota daraxtzorlari joriy
etilgunga qadar paxta dalalarida eroziyaning oldini olish maqsadida K-4 va
K-9, SKE-65 lateksi polimerlardan va sulfit-spirt quyqasi (SSQ) dan
foydalanish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |