O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

 

 

 

YaMM (YaIM)ni qo‘shilgan qiymatlar bo‘yicha hisoblash 

(shartli misol) 

17.6-jadval 

 

№ 

T/

r 

Ishlab chiqarish 

bosqichlari 

Oraliq 

mahsulot  narxi 

(so‘m) 

Qo‘shilgan  qiymat 

(so‘m) 

1.  Paxta tolasini 

yetishtiruvchilar  

600 

600 (=600-0) 

2.  Paxtani qayta ishlovchi 

korxona  

1000 

400 (=1000-600) 

3.  Кo‘ylak ishlab 

chiqaruvchi 

1250 

250 (=1250-1000) 

4.  Ulgurji savdo 

1750 

500 (=1750-1250) 

5.  Chakana savdo 

2500 

750 (=2500-1750) 

 

Sotish umumiy qiymati 

7100 

 

---

341 

Qo‘shilgan qiymat 

 

2500 

 

Oraliq  mahsulot  va  qo‘shilgan  qiymat  yig‘indisi  milliy 

iqtisodiyotning yalpi (umumiy) ishlab chiqarish hajmi ko‘rsatkichini 

beradi. 

 

Tayanch tushunchalar 

 

Makroiqtisodiyot  –  ishlab  chiqarish  va  xizmat  ko‘rsatish 

sohalarini yaxlit bir butun qilib birlashtirgan milliy iqtisodiyot uning 

alohida sektorlari va jahon xo‘jaligi darajasidagi iqtisodiyotdir. 

Milliy  hisoblar  tizimi  –  YaIM  va  milliy  daromadni  ishlab 

chiqarish  hamda  ulardan  foydalanishni  xarakterlaydigan  hamda 

o‘zaro bog‘liqligini ko‘rsatadigan hisoblar andozasi. 

Yalpi  milliy  mahsulot  (YaMM)  –  milliy  iqtisodiyot  suyektlari 

tomonidan  mamlakat  ichida  va  tashqarisida  bir  yil  davomida 

vujudga  keltirilgan  pirovard  mahsulot  va  xizmatlarning  bozor 

narxlaridagi summasi. 

Qo‘shilgan  qiymat  –  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  qiymatidan 

sotib  olingan  va  unumli  iste’mol  qilingan  xomashyo  va  materiallar 

qiymati  chiqarib  tashlangandan  keyin  qolgan  qismining  bozor 

qiymati. 

Yalpi  ichki  mahsulot  (YaIM)  –  yil  davomida  mamlakat  hudu-

dida  ishlab  chiqarilgan  pirovard  mahsulot  va  xizmatlarning  bozor 

narxlardagi qiymati. 

Sof  milliy  mahsulot  (SMM)  –  Yalpi  ichki  mahsulotdan  uni 

ishlab chiqarish uchun sarflangan moddiy xarajatlarni chiqargandan 

keyin qolgan qismi.  

Milliy  daromad  –  yangidan  vujudga  keltirilgan  qiymat  bo‘lib, 

SMMdan egri soliqlarni chiqarib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi. 

Shaxsiy  daromad  –  milliy  daromaddan  ijtimoiy  sug‘urta  ajrat-

malari,  korxona  foydasidan  olinadigan  soliqlar  va  uning  taqsim-

lanmaydigan  foydasini  chiqarib  tashlash  hamda  aholi  qo‘liga  kelib 

tushadigan  ijtimoiy  (davlatning  transfert  to‘lovlari)  to‘lovlar  sum-

masini qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi. 

Nominal YaIM – joriy narxlarda hisoblangan YaMM. 

---

342 

Real  YaIM  –  narxlarning  o‘zgarishini  hisobga  olib,  doimiy 

narxlarda hisoblangan YaIM. 

Oraliq  mahsulot  –  ishlov  berish,  qayta  ishlash  va  qayta  sotish 

maqsadlarida sotib olingan mahsulotlar. 

Pirovard  mahsulot  –  ishlab  chiqarish  jarayoni  yakunlangan, 

shaxsiy va unumli iste’mol qilishga tayyor bo‘lgan mahsulotlar. 

Xufyona iqtisodiyot – YaMMni ishlab chiqarish, taqsimlash va 

undan  foydalanishning  rasmiy  iqtisodiyotdan  yashirin  harakatda 

bo‘lgan qismi.