Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

37-боб. ХОРИЖ ФУҚАРОЛАРИ ТОМОНИДАН ВА УЛАРГА 
ҚАРШИ СОДИР ЭТИЛГАН ЖИНОЯТЛАР ТЕРГОВИ 
1-§. Хориж фуқароларининг ҳуқуқий ҳолати 
 
Хориж фуқаролари томонидан ва уларга қарши содир этилган жино-
ятларни очиш ва тергов қилиш услуби ўзига хосдир. Мазкур жиноятларни 

---

аниқлашга имконият берувчи хусусиятлари тажовуз субъекти ёки бевоси-
та объектига қаратилган жиноий ҳаракатларда ифодаланади. Бу турдаги 
жиноят ишларини олиб бораётганда хорижлик фуқароларнинг ҳуқуқий 
мавқеини, вужудга келиши мумкин бўлган таржима муаммолари, хориж-
ликлар учун ғайритабиий шароит, турмуш тарзи, юриш-туриш қоидалари, 
мамлакатимизнинг урф-одат ва қонунлари, суд ишлари жараёнини яхши 
билмаслик каби айрим психологик омилларни ҳисобга олиш зарур. Пси-
хологик жиҳатдан яна бир ҳолатни кўзда тутиш керак: МДҲнинг кўпчи-
лик фуқаролари Ўзбекистонда бўлган пайтларида ўзларини бутунлай чет 
эллик деб ҳисобламайдилар, «ўзимизники» деган ички туйғу уларнинг 
юриш-туриши ва хатти-ҳаракатларида акс этади. Бу ҳуқуқни муҳофаза 
қилиш органлари ходимларининг хатти-ҳаракатида ҳам намоён бўлиши 
мумкин: дастлабки тергов жараёнида хорижликлар ва уларнинг консулхо-
налари билан мулоқотда зарур қоидаларни эътиборга олмаслик. 
Халқаро ҳуқуқ қоидаларига мувофиқ хорижлик деб ушбу давлат 
ҳудудида бўла туриб бошқа давлат фуқаролигига мансуб бўлган ҳар қан-
дай шахс тушунилади. Хорижлик ўз фуқаролигининг далили сифатида 
миллий паспорти ёки унинг ўрнини босувчи ҳужжатга эга бўлиши шарт. 
Ўзбекистон фуқароси бўлмаган, лекин мамлакатимиз ҳудудида яшаётган, 
бирор хорижий давлат фуқароси эканлигини тасдиқловчи ҳужжатсиз шахс 
фуқаролиги йўқ шахс (апатрид) деб тан олинади. 
Хорижликлар мамлакатимизда кўзда тутилган ҳоллардан ташқари, 
Ўзбекистон фуқаролари билан, бир хил ҳуқуқлардан фойдаланадилар ва 
мажбуриятларни бажарадилар. Бу ҳолат жавобгарлик тартибининг бир 
хиллигини ҳам англатади. Бундан мустасно ҳолат Ўзбекистон Республи-
каси ЖК 11 модда 4 қисмида кўзда тутилган: хорижий давлат фуқарола-
рининг жиноий жавобгарлик масаласи халқаро ҳуқуқ қоидаларига муво-
фиқ ҳал этилади». 

---

Ўзбекистон ЖПКда (4-модда 2-қисм) «иммунитетга эга шах-
слар»нинг, яъни дипломатик (консуллик) вакилларининг ўз шахси, уй-
жойларини, архивларини, ўзаро хат ёзишувлари ва почтасини яшаётган 
давлатдаги маъмурий ёки бошқа органларининг мажбурий хатти-
ҳаракатидан тўлиқ ҳимоя ҳуқуқи назарда тутилган. Дипломатик (консу-
ллик) вакиллари ҳар қандай ҳолатда қамоққа олиниши ёки ушлаб турили-
ши мумкин эмас; уларнинг иш ва яшаш жойлари, хизмат хоналари, шах-
сий ва хизмат автомобилларининг салони тинтув қилиниши, текширили-
ши, олиб қўйилиши, мусодара қилиниши мумкин эмас; архивлар, почта ва 
ўзаро ёзишувлар очилиши ёки ушлаб қолиниши мумкин эмас; улар судда 
гувоҳлик беришга мажбур эмаслар, гувоҳлик беришга рози бўлган ҳолатда 
тергов ёки суд органларига келишга мажбур эмаслар. 
Қуйидаги хориж фуқаролари гуруҳи Ўзбекистон жиноят судлов жа-
раёнидан дахлсиздир: 
1. Дипломатик вакиллар ходимлари: а) Ўзбекистон фуқароси бўл-
маган дипломатик персонал ва улар билан яшаётган оила аъзолари; б) 
Ўзбекистон фуқароси бўлмаган маъмурий-техник ходимлар ва улар билан 
яшаётган оила аъзолари; в) Ўзбекистон фуқароси бўлмаган, лекин юрти-
мизда муқим (доимий) яшайдиган, хизмат қилувчи ходимлар; г) диплома-
тик курьерлар; д) дипломатларнинг шахсий хизматидаги шахслар-уй 
хизматчилари; 
2. Консуллик ходимлари: а) консуллик раҳбарлари; б) консуллик-
нинг мансабдор шахслари; в) консулликнинг Ўзбекистон фуқароси бўл-
маган ва Ўзбекистонда муқим яшамайдиган маъмурий ва техник ходимла-
ри;