Karamdoshlar Brassicaceae yoki Krestguldoshlar oilasi —
Cruciferae
Bu oila katta bo‘lib, 380 turkumga oid 3000 ga yaqin turdan iborat.
O‘zbekistonda 200 turi mavjud. Oilaga mansub o‘simliklar bir yillik, ikki yillik
o‘t o‘simliklar, buta va chala butalardan iborat, asosan Shimoliy yarim
sharning mo‘tadil va sovuq iqlimli viloyatlarida tarqalgan. Bu oilaning
o‘stiriladigan vakillari va begona o‘tlari juda ko‘p.
Barglari oddiy, butun yoki qirqilgan, navbatlashib o‘rnashgan,
yonbargsiz. Poyasi va barglari ko‘p hollarda bir hujayrali, ba’zida ko‘p
hujayrali bezli tukchalar bilan qoplangan. Bu oilaga xos bo‘lgan xarakterli
xususiyati oltingugurt tutuvchi, xantal moyli glikozidlar va gidroliz uchun
zarur ferment bilan birga mirozin hujayralarning bo‘lishi. Karamdoshlarning
o‘ziga xos ta’mi tarkibidagi aynan shu moddalarga bog‘liq. Gullari aktinomorf,
kamdan-kam zigomorf, 2 jinsli, gulqo‘rg‘oni murakkab, har doim oddiy yoki
murakkab shingil to‘pguliga to‘plangan. Kosachabarglari 4 ta, erkin va tushib
ketadigan, tojbargi 4 ta, oq, sariq yoki siyoh rangda bo‘ladi, erkin, qarama-
qarshi holda yoki butsimon joylashgan. Changchilari 6 ta, ikki doirali, ya’ni
ikkitasi qisqa tashqi doirada va to‘rttasi uzun, changchi iplariga ega, ichki
doirada joylashgan. Tashqi doiradagi changchilar asosida nektardonlari
280
mavjud. Urug‘chisi 2 ta mevabargli, tugunchasi ustki, ikki uyali, mevasi
qo‘zoq yoki qo‘zoqcha. Urug‘lari endospermsiz, ammo moy ko‘p to‘planadi.
Gulining formulasi: *Ca
4
Co
4
A
2+4
G
(2)
.
Karam turkumi— Brassica. Bir, ikki va ko‘p yillik o‘t o‘simliklar.
Gullari sariq yoki oq rangda.Ularning 50 ga yaqin turi uchrab, ko‘pchiligi
yovvoyi holda Yevropa va Osiyoda keng tarqalgan. Bu avlodga bargi oziq
sifatida ishlatiladigan sabzavot yoki moyli urug‘ beradigan o‘simliklar: karam
(B. oleracea); boshkaram (B. o. var. capitata); bargkaram (B. o. var. acephala);
gulkaram (B. o. var. botrus canlifolora) kiradi. Jag‘-jag‘ (Capsella bursa
pastoris) bir yillik o‘t o‘simligi bo‘lib, bargi kesik, ildiz bo‘g‘zida to‘p bo‘lib
joylashgan (to‘pbarg). Poyadagi barglari bandsiz, butun. Guli shingilga
to‘plangan. Mevasi qo‘zoqcha, jag‘-jag‘ning er ustki qismida vitamin K
saqlaydi (76-rasm).
Sholg‘om (B.rapa) - ikki yillik, qimmatli oziqabop o‘simligidir. Uning
ildizmevalari tarkibida 60 mg vitamin C, B
1
va B
2
, PP vitaminlari, qand
moddalari, katta miqdorda mineral tuzlar bo‘ladi.
Turp (Raphanus) O‘rta Yer dengizi mintaqasidan kelib chiqqan. Gullari
och siyohrang, ildizmevali ikki yillik o‘simlik. Ildizmevasining tarkibida
havoda uncha barqaror bo‘lmagan glikozid bo‘lib, parchalanganida turpga
kuydiradigan va o‘tkir ta’m beradigan efir moyi ajratadi.
Krestguldoshlar oilasiga qurtena (Sisumbrium), gorchitsa (Sinapis),
qatron (Crambe), baqajo‘xori (Lepidium), turp (Raphanus) turkumi va boshqa
madaniy o‘simliklar kiradi. Bu oilaga kiruvchi madaniy turlar sabzavot
o‘simligi sifatida, tabiiy holda o‘sadiganlari tibbiyotda ishlatiladi.
281
A. B.
Do'stlaringiz bilan baham: |