42
“БЎШ ВАҚТ” ИЖТИМОИЙ ҚАДРИЯТ СИФАТИДА
Рустамов Фаррух Рустам ўғли,
Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари
институти Бухоро филиали ўқитувчиси
Бугунги кунда бўш вақт тушунчаси замонавий социологияда алоҳида йўналиш сифатида
бўш вақт социологияси доирасида ўрганилади. У одамлар ва гуруҳларнинг бўш вақтларидаги
ҳатти-ҳаракатларини, дам олиш (ҳордиқ), ўйин-кулги, алоқа,
шахсий ривожланиш
эҳтиёжларини қондириш усулларини ўрганади. Бўш вақт тушунчаси азалдан халқимизда
нимагадир эришиш мумкин бўлган вақт сифатида қадрланган.
Бўш вақт - бу ишлаб чиқаришдан ташқари ўзгармас вазифаларни бажарганидан кейин
одамда қоладиган ишсиз вақтнинг бир қисми. Дам олишнинг дастлабки элементар
қадриятлари. Айни пайтда бу жисмоний куч ва ақлий мувозанатни тиклашга хизмат қиладиган
дам олиш ва ҳаракатланишдир. Жамият ҳаётида бўш вақтни барқарорлаштириш, тарангликни
юмшатиш, ижтимоий
зиддиятларнинг олдини олиш, ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш,
авлодларнинг ўзаро алоқаси, мулоқоти, шахснинг қувончи, кўнгил очиши ва ҳоказолар
эҳтиёжларини қондириш учун муҳимдир.
Қадим замонлардан бери бўш вақт турли хил эҳтиёжларни, шу жумладан маданий
эҳтиёжларни қондиришнинг мақсади ва усули сифатида қаралмоқда. Бўш вақт бу бўш вақтдаги
ижтимоий ва маиший меҳнат доирасидан ташқаридаги фаолиятдир, шу туфайли инсон меҳнат
қобилиятини тиклайди ва ўзида асосан меҳнат фаолияти соҳасида
такомиллаштириб
бўлмайдиган кўникма ва малакаларни ривожлантиради.
Бўш вақт бу машғулот экан, демак, бу бўш иш эмас, “мен хоҳлаган нарсани қиламан”
тамойилига биноан оддий бекорчилик эмас. Бу инсон ўзи олдига қўядиган маълум қизиқиш ва
мақсадларга мувофиқ равишда амалга ошириладиган фаолиятдир. Маданий қадриятларни
ўзлаштириш, янги нарсаларни ўрганиш, ҳаваскорлар иши, ижодкорлик, жисмоний тарбия ва
спорт, туризм, саёҳат - бу у бўш вақтларида қила оладиган ва бошқа кўп нарсалар. Ушбу
тадбирларнинг барчаси бўш вақтни ўтказиш даражасидан далолат беради.
Инсоннинг ижтимоий фаровонлиги, унинг бўш вақтидан қониқиши кўп жиҳатдан бўш
вақтлари давомида ўз фаолиятини универсал аҳамиятга эга бўлган мақсадларга эришиш, ҳаёт
дастурини амалга ошириш, унинг асосий кучларини ривожлантириш ва такомиллаштиришга
йўналтириш қобилиятига боғлиқ бўлади.
Замонавий шароитда бўш вақт ҳақиқий бойлик, қийматдир. Қиймат - бу инсон ўз
фикрлари ва ҳаракатларини ижтимоий ҳақиқат билан уйғунлаштирадиган ҳар кунги
маълумотнома. Бу уни рағбатлантиради ва ҳаётида нимани бошқаради. Табиийки, инсон бўш
вақтга нисбатан қадрли йўналишларга ҳам эга.
Бўш вақт соҳасидаги демократик жамиятларнинг мафкураси инсоннинг асосий ҳуқуқига
– ўз эркинлигини тасарруф этиш ва шахсий эҳтиёжлари ва манфаатлари асосида ҳаёт
фаолиятини олиб бориш ҳуқуқига асосланади. Жамият инсоннинг бўш вақтини қандай ва
нимага сарфлашига бефарқ
эмаслиги сабабли, бир томондан, у қадриятлар йўналишини
шакллантиради, бошқа томондан, уни ташкил этиш ва юритиш инфратузилмасини яратади.
Бўш вақт инсоннинг марказий қадриятларидан биридир. Шунинг учун бўш вақтни
қадриятга йўналтириш масаласи алоҳида ўрин тутади. Шу билан бирга, бугунги кунда ишлаб
чиқаришнинг прогрессив динамикаси, мавжудлик ва ҳаётий фаолиятнинг экологик хавфи, янги
оммавий
ахборот воситаларининг таъсири, бўш вақтни ташкил этиш имкониятларининг
кўпайиб боришини ҳисобга олиш зарур. Буларнинг барчаси ҳаётий қадриятларнинг
сезиларли
ўзгариши билан бирга келади, бу ўзига
хосликка интилиш, индивидуалликнинг намоён
бўлиши, ўз ваколатига асосланиб мустақил қарор қабул қилишга интилиш билан тавсифланади
43
Бўш вақт ижтимоий қадрият сифатида, инсон ва унинг оиласини, уларнинг эҳтиёжлари
ва қизиқишларини ҳар томонлама ривожлантиришнинг муҳим омили сифатида қаралади. ХХI
аср ҳаёти қатъий иш жадвалига бўйсунади. Шаҳарлардаги ҳаёт тизимлаштирилган ва тузилган,
унинг суръати доимий равишда ошиб боради. Бўш вақт муаммоси янада долзарб бўлиб қолади.
Кўпгина тадқиқотчилар томонидан жамият бойлиги ҳунармандлар, ишчилар ёки деҳқонлар
билан эмас, бўш вақт миқдори билан ўлчанади, деган фикр илгари сурилмоқда. Демак, шахс
камолотида нафақат меҳнат, шунингдек, бўш вақт ҳам муҳим роль ўйнайди. Бу жисмоний ва
маънавий кучларни тиклаш, шунингдек, билим ва қобилиятларини такомиллаштириш учун,
маънавий ўсиш учун фойдаланадиган вақт. Бинобарин, инсоннинг бўш вақтидаги ҳар бир
мантиқсиз ўтказилган соати ижтимоий бойликни йўқотишдир. Шундай қилиб, ҳозирги
шароитда ҳар бир инсоннинг бўш вақтидан мақбулроқ фойдаланиш зарур ва бу бўш вақтни
ташкил этиш ва ундан фойдаланишнинг ўзига хос хусусиятларини ўрганишни талаб қилади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
