Anatomiya 2014. indd

Yo‘tal va aksa urish. Yo‘tal ham harsillash mohiyatiga ko‘ra 

himoya viy moslashish reaksiyasi bo‘lib nafas olishning buzilishi-

dir. Yo‘tal keskin nafas chiqarish akti bo‘lib, unda nafas yo‘lla-

ridan qattiq bosim ostida havo bilan birga nafas yo‘llarida mav-

jud bo‘lgan yo‘t moddalar itarib chiqariladi. 

Yo‘tal nafas olish yo‘llarining shilliq pardasidagi nerv uchlari-

ning ta’sirlanishi tufayli reflektor ravishda yuzaga keladi. Yo‘tal-

---

261

ni keltirib chiqaruvchi refleks plevra va qorin pardasi ta’sirlan-

ganda paydo bo‘ladi. Bunday hollarda yo‘tal moslashish aha-

miyatiga ega emas, chunki u nafas olish yo‘llarini tozalash zaru-

riyati bilan kelib chiqmaydi. U yengillik tug‘dirmaydi va tinkani 

qurituvchi ta’sir ko‘rsatadi. Davomli yo‘tal tez-tez takrorlanuv-

chi havo bosimining o‘pkada ortishini keltirib chiqaradi va al-

veolalar o‘rtasidagi to‘siqlarning ajralib ketishiga, ularning havo-

ga to‘lib qolishiga yoki emfizema holatiga olib keladi.

Yo‘tal vaqtida o‘pkada bosimning ortishi qon aylanishining 

buzilishini keltirib chiqaradi. Bosim o‘pkalar yaqinidagi kavak 

venalarga uzatiladi, bu yurakka qon kelishini qiyinlashtiradi, ve-

nalarda qon to‘xtab qolishini va stenoz holatlarini keltirib chiqa-

radi. Yo‘talning quyidagi turlari bo‘ladi:

1. Qo‘pol, vovullashga o‘xshash yo‘tal – laringitda.

2. Quruq, ozorli, to‘xtovsiz yo‘tal – traxeit, rak, plevritda.

3. Nam yo‘tal – bronxitda.

4. Qisqa, og‘riqli yo‘tal – pnevmoniyada.

5. Bo‘g‘iq yo‘tal – emfizemada.

6. Ovozsiz yo‘tal – sil, hiqildoqni zahm kasalligida.

Aksa urish – burun shilliq pardasining ta’sirlanishiga javob 

sifatida paydo bo‘ladi. Aksa urganda burun orqali keskin nafas 

chiqadi va uning bo‘shlig‘ini yot jismlardan yoki shilliq modda-

dan tozalaydi.