Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Erkak va ayollar hamda turli yoshda tomir urishi 
Erkaklarda: ularda hayotiy kuch va ehtiyojning ko`pligi tufayli tomir urishi katta 
va  kuchli  bo`ladi,  xotinlarga  nisbatan  sekin  va  siyrak  bo`ladi,  xotinlarda  esa 
aksincha. Bolalarda tomir urishi ularning mizoji ho’l bo`lganligi uchun muloyim va 
tezroq  bo`ladi,  chunki  ularda  issiqlik  kuchli  bo`ladi,  bolalar  gavdasida  dudli  bug’ 
ko`p bo`ladi va gavdani yangilab turadi va salqinlatish va bug’ni chiqarish uchun tez 
uradi.  O`rta  yoshli  odamlarda  hayotiy  kuchning  zaifligi  tufayli  tomir  urishi  hajmi 
kichik,  sun`iy  hajmi  ehtiyoji  yo’qligi  sababli  tezlik  ham  kam  bo`ladi.  Yoshi 
ulg’aygan odamlarda tomir urishi siyrak, sekin, kichik, ba`zan tabiiy bo`lmagan yot 
suyuqlik tufayli yumshoq bo`ladi.  
Issiq mizoj - so’nishga muhtojlik bo`lib - tomir urishi katta 

---

89 
 
Sovuq mizoj - tomir urishi kam, sekin, siyrak 
Ho’l mizoj - tomir urishi to`lqinsimon va keng bo`ladi. 
Faslga ko`ra tomir  urishining o`zgarishi: 
           Bahorda  tomir  urishi  har  tomonlama  mo`tadil  kuchi  ortiqcha.  Yozda 
so`nishga  ehtiyoj  tufayli  tez  va  ketma-ket  bo`ladi.  Qishda  esa  tomir  urishi  siyrak, 
sekin, zaif bo`ladi, chunki hayotiy ruh  zaiflashadi. Kuzda esa notekis va zaif bo`ladi 
chunki  araziy  mizoj  goh  issiq,  goh  sovuqqa  almashinib  turadi.  Kuz  buzuvchi  fasl 
bo`lib, issiqlik zaiflashadi va quruqlik kuchayadi. Fasllar orasida tomir urishi o’rab 
turgan faslga bog’liq bo`ladi. 
           Uyqu  vaqtida  tomir  urishi  -  uyqu  vaqti  va  hazm  qilish  holatiga  qaraladi. 
Uyqu boshida tomir urishi kichik va zaif, chunki bunda issiqlik harakati chuqurga va 
siqilishga  yo`nalgan,  bunda  hazm  qilish  uchun    ichkariga  yo`nalgan  bo`ladi.  Ovqat 
uyqu  vaqtida  o`zlashtirilsa,  unda  tomir  urishi  yangitdan  kuchayadi,  chunki  hayotiy  
kuch ko`payadi va yuzaga chiqadi, o`zining boshlang’ich manbasiga chiqadi. 
          Uyg’oqlikda  tabiiy  ravishda  uyg’onsa  tomir  urishi  asta  sekin  ko`payadi, 
kuchayadi.  Agar  biror  sabab  bilan  uyg’otilsa  tomir  urishi  tinib,  keyin  yana 
kuchayadi,  katta,  ketma-ket,  qaltirash  darajasida  notekis  bo`ladi,  keyinchalik 
mo`tadillashadi. 
           Jismoniy  harakatda  bosimda  isssiqlikning  ko`payishi  tufayli  tomir  urishi 
katta,  kuchli, 
tez, 
ketma-ket  bo`ladi. 
Uzoq  vaqt  muttasil 
ishlaganda 
"chuvalchangsimon"  bo`ladi. 
          Og’riq  o`zining  kuchi  va  boshqaruvchi  bo`lishi,    uzoq  muddatliligi  bilan 
tomir  urishini  o`zgartiradi.  Og’riq  boshlanishida  tomir  urishi  katta,  tez-tez  bo`ladi. 
Og’riq yana kuchaysa tomir urishi siyraklashadi va o`sishiga olib keladi. 
           Ruhiy  holatlarda,  masalan,  g’azablanganda:  nafsoniy  kuch  qo`zg’aladi, 
tomir urishi katta, tez, ketma-ket, baland bo`ladi, agar g’azabga qo`rquv aralashmasa 
tomir urishi notekis bo`lmaydi.           

---

90 
 
          Qayg’uda:  issiqlik  kamayadi,  chuqurga  botadi,  tomir  urishi  kichik,  zaif, 
siyrak, sekinlashgan bo`ladi. Qo`rquvda esa to`satdan tomir urishi tez-tez, qaltiroqli, 
notekis,  tartibsiz  bo`lsa,  aksincha  davomli  va  sekin  bo`ladigan  qo`rquvda  tomir 
urishi  o`zgaradi.