Kimyo texnologiya

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

19 

4-Ma’ruza. 

Mavzu: Organizmlarni muhit bilan o’zaro ta’siri 

 

Reja:  

4.1. Tabiiy muhit va iqlim omillari. 

4.2. Yorug’likni organizmlar bilan o’zaro ta’siri. 

4.3. Haroratni organizmlar bilan o’zaro ta’siri. 

4.4. Tabiiy (biologik) maromlar. 

4.5. Sutkalik va yillik maromlar. 

 

Tayanch  so’z  va  iboralar:  Organizm  adaptatsiya,  transpiratsiya, 

fotoperiodizm,  xlorofill,  potskilometriya,  foydali  harorat,  tabiiy  marmlar, ekzogen 

marom, radiatsiya. 

 

4.1. Tabiiy muhit va iqlim omillari 

 

Organizmlar  muhit  bilan  o’zaro  bog’liq  bo’lib,  muhitsiz  ular  yashay 

olmaydi.  Tabiiy  muhit  degan  tushuncha  organizm,  populyatsiya,  tabiiy  guruhlar 

yashab  turgan  jonli  va  jonsiz  tabiatning  barcha  shart-sharoiti  kiradi.  Organizmlar 

maddalar almashinuvi jarayonida atrof-muhitga ta’sir etib, uni o’zgartiradi. Tabiiy 

muhitdagi  o’zgarishlar  esa,  organizmlarda  yangi  ekologik  adaptatsiyani  vujudga 

keltiradi.  Biotik  (tirik)  organizmlar  faoliyatining  ta’siri  bilan  abiotik  (jonsiz) 

tabiatda  ro’y  beradigan    o’zgarishlarning  miqyosi  va  ahamiyati  kattadir. 

O’simliklarning  fotosintez  jarayonida  hosil  bo’lgan  kislorodning,  boshqa  tirik 

organizmlar 

uchun 

ahamiyati 

katta 

bo’lsa, 

tuproq 

hosil 

qiluvchi 

mikroorganizmlarning  ta’sirida  esa  tuproq  paydo  bo’lgan.  Evolyutsiya  jarayonida 

o’simliklar  va  hayvonlar  shu  tuproq  tarkibiga  va  xarakteriga  moslashgan.  Yer 

yuzida  iqlim  ham  o’zgarib,  uning  mahalliy  xususiyatlari  -mikroiqlimlar  vujudga 

kelgan.  

Iqlim muhitning asosiy komponentlaridan biridir.  

Er yuzida o’simlik va hayvonlarning hayotiga ta’sir qiladigan quyidagi iqlim 

elementlari yoki omillari mavjuddir: 

1.  Yorug’lik; 2. Harorat, issiqlik; 3. Namlik; 4. SHo’rlanish; 5. Havo oqimi 

(shamol);  6.  Yer  magnit  maydoni;  7.  SHovqin,  radiatsiya,  hamda 

boshqalar.