Kimyo texnologiya

4.4. Tabiiy (biologik) maromlar. 

 

Organmizlarning  asosiy  va  fundamental  xususiyatlaridan  biri  –  bu  ulardagi 

ko’p  jarayonlarning  davriyligidir.  Yerdagi  hayot  hujayralaridan  tortib  to 

biosferagacha  ma’lum  maromlarga  bo’ysunadi.  Organizmlar  hayotining  yil 

davomida boshqarib turilishi biologik maromlar (ritmlar) deyiladi.  

Organizmlar  uchun  tabiiy  maromlar  2  xil,  ya’ni  ichki  va  tashqi  muhitda 

bo’ladigan tsiklik o’zgarishlarga bog’liq.  

Ichki  yoki  endogen  maromlar.  Ichki  tsikllar  –  bu  organizmlarning 

fiziologik  maromlaridir.  Maromlar  xujayrada,  oksil  sintez  qilinishida,  fermentlar 

ishlashida,  fotosintezda va boshqa jarayonlarda kuzatiladi. Hujayraning bo’linishi, 

muskullarning qisqarishi, yurak urishi, nafas olish, nerv sistemasining qo’zg’alishi 

va boshqalar ma’lum bir maromga bo’ysunadi. Har bir sistema o’z davriga ega. Bu 

davrni  tashqi  muhit  omillari  orqali  qisman  o’zgartirsa  bo’ladi,  ba’zi  hollarda 

o’zgartirib bo’lmaydi. Ana shu marom yoki ritm endogen marom deyiladi.   

Endogen yoki ichki maromlar organizm xulq atvorini davriy o’zgarishlariga 

olib keladi.  

Ichki  va  tashqi  maromlar  navbatidagi  fazaning  boshlanish  vaqtiga  bog’liq. 

Tirik organizmlar unga qarab o’zgaradi.  

Tashqi  yoki  ekzogen  maromlar  geofizik  asosga  ega,  chunki  ular  yerning 

quyoshga  nisbatan  va  oyning  yerga  nisbatan  aylanishiga  bog’liq.  Bu  aylanish 

natijasida  planetadagi  bir  qator  ekologik  omillar  yorug’lik,  harorat,  bosim,  havo 

namligi,  atmosferadagi  elektromagnit  maydoni,  okeanlardagi  suvning  ko’tarilishi 

va pasayishi hamda boshqalar qonuniyatli ravishda o’zgaradi.  

Bundan  tashqari  organizmlarga  ta’sir  qiluvchi  hodisalardan  biri  kosmik 

maromlar, ya’ni quyosh aktivligining davriy o’zgarishidir. Quyosh uchun 11 yillik 

tsikl  xarakterli.  Quyosh  radiatsiyasining  o’zgarishi  planetamizdagi  iqlimga  ta’sir 

qiladi.